„Świt żywych trupów” (1978)

Cały świat został opanowany przez łaknące ludzkiego mięsa żywe trupy, tysiącami przemierzające wielkie metropolie i bezkresne pustkowia w poszukiwaniu pożywienia. Ludzkość znajduje się na skraju zagłady – w obliczu przewagi liczebnej przeciwnika niedobitki starają się znaleźć bezpieczną, odizolowaną od trupów przystań. Pracownik stacji telewizyjnej, Stephen, wraz ze swoją dziewczyną Francine i znajomymi policjantami, Rogerem i Peterem, decyduje się na podróż drogą powietrzną. Kradną telewizyjny helikopter i ruszają na poszukiwanie odpowiedniego azylu, którym jak się wkrótce okaże będzie opanowane przez zombie centrum handlowe.

Po sukcesie „Nocy żywych trupów”, która ukształtowała eksploatowaną po dziś dzień konwencję zombie movies, George Romero, po upływie całej dekady, postanowił nakręcić bezpośredni sequel swojej przełomowej dla kina grozy historii. Do współpracy zaprosił mojego mistrza charakteryzacji, Toma Savini’ego oraz włoskiego speca filmów gore, Dario Argento, który oprócz wsparcia budżetowego wraz z między innymi znanym wielbicielom horrorów zespołem Goblin, skomponował kultową dzisiaj ścieżkę dźwiękową.

Żałuję, że obejrzałam „Świt żywych trupów”… tak późno. Sugerując się jakością powstałego w 1968 roku pierwowzoru, owszem szokującego dla ówczesnych odbiorców, ale nieprzystającego do wysokiej odporności na ekranową przemoc współczesnego odbiorcy, byłam przekonana, że w sequelu Romero postawił na podobną oszczędność w eksploatowaniu scen gore. Jednak w swoich rozważaniach nie wzięłam pod uwagę jednego – otóż, „Świt żywych trupów” powstał dziesięć lat po premierze części pierwszej, która była zmuszona w jakimś stopniu dostosować się do niskiej odporności tamtejszych widzów na filmową makabrę. Natomiast schyłek lat 70-tych był okresem wzmożonego wzrostu liczebności maksymalnie krwawych produkcji w kinach – w końcu publiczność miała już za sobą między innymi tak perwersyjne obrazy, jak „Ostatni dom po lewej”, czy „Teksańską masakrę piłą mechaniczną”, a więc i Romero mógł sobie pozwolić na więcej, bez ryzyka oznaczenia jego dzieła kategorią R, która drastycznie zaniżyłaby ewentualne wpływy z biletów.

Scenariusz „Świtu żywych trupów” jest bezpośrednią kontynuacją pierwowzoru, a więc zamiast borykać się z długim wprowadzeniem we właściwą akcję widz będzie miał przyjemność natychmiastowego „wejścia” w sam środek koszmaru – niemalże od razu stając oko w oko z hordami gnijących trupów rozstrzeliwanych przez członków jednostki specjalnej, z której na pierwszy plan wynurzą się ciemnoskóry Peter i Roger, modelowi ryzykanci, typowi wariaci urozmaicający dalszą akcję odpowiednio wyważoną dawką histerycznego humoru. Już pierwsze sceny, obrazujące szturm policji na opanowany przez zombie blok mieszkalny dają nam przedsmak rzezi, z którą będziemy obcować przez cały seans – rozrywanie na strzępy i konsumpcja członków ciała nieszczęśników, którzy na swoje nieszczęście nie zdążyli umknąć przed nieumarłymi oraz rozstrzeliwanie głów, z obowiązkowym ukazaniem krwi i mózgów bryzgających po ścianach… to wszystko norma, bowiem w dalszej części projekcji odbiorca szybko oswoi się z takimi widokami i zacznie przyswajać nieco bardziej makabryczne obrazy (co prawda następujące po sobie w zbyt szybkim tempie, aby przyjrzeć się szczegółom, ale i tak widoczne). Choć Tom Savini w charakteryzacji żywych trupów w przeważającej większości zdecydował się na daleko idący minimalizm – szare twarze (czego potem żałował, dostrzegając ich niebieskawą poświatę), zamglone spojrzenia, nastroszone włosy, porwane ubrania i ten mrożący krew w żyłach posuwisty, niemrawy krok – chwilami odstąpił od niego na rzecz odrażającej dosłowności. Wystarczy choćby wspomnieć szkaradnie okaleczonego mężczyznę atakującego Petera podczas pierwszego postoju w podróży helikopterem, pojawiającego się zaraz po scenie łamiącej jedno z fundamentalnych tabu w kinematografii: rozstrzelania dwoje nieumarłych dzieciaków. Patrząc na sylwetkę mężczyzny z okaleczoną połową twarzy tępo patrzącego na swoją potencjalną ofiarę odniosłam wrażenie, że Savini w tej jednej, krótkiej scenie pokazał mi coś, czego nie powstydziłby się sam Lucio Fulci – zrezygnował z realistycznego minimalizmu w wizualizacji antagonistów na rzecz odstręczającej makabry, co oczywiście kilkukrotnie powtórzył w trakcie późniejszych wydarzeń w centrum handlowym.

Wielu widzów twierdzi, że po dotarciu czwórki naszych protagonistów do położonego na uboczu wielkiego kompleksu handlowego akcja „Świtu żywych trupów” diametralnie zwalnia, że makabra zostaje wówczas wyparta przez niekończące się rozterki egzystencjalne, obserwacje natury tak ludzkości, jak i żywych trupów oraz życie codzienne niedobitków w warunkach ekstremalnych. Nie zgadzam się z tym, bo choć jest kilka takich przestojów to Romero nie pozwala im opanować całego scenariusza, pamiętając o ryzyku ewentualnego znudzenia widzów, a co za tym idzie przeplatając tego rodzaju wątki ze scenami większej akcji. Wystarczy choćby wspomnieć „szaleństwo zakupowe” dwóch naszych ryzykantów, Petera i Rogera w trakcie, którego przeganiają żywych trupów od jednych drzwi do drugich, albo ich wariacką jazdę przez parking, zakończoną zbryzganiem krwią nieumarłego jednego z nich oraz przeprowadzenie widza przez kolejne fazy choroby niegdysiejszego członka jednostki specjalnej, w finale nagradzającego odbiorców mrożącą krew w żyłach sekwencją jego powolnego powstawania z martwych. Choć niedostatki budżetowe zmusiły twórców do częstego improwizowania – dodawania niektórych scen w trakcie kręcenia oraz aprobowania co ciekawszych, wymyślonych naprędce przez aktorów dialogów, dzięki którym aspekty stricte humorystyczne zyskały na pewnej lekkości – nie zapomnieli o trafnym moralizowaniu, bez którego „Świt żywych trupów” straciłby sporo na wartości, zamieniając się w zwykłą rąbankę dla niewymagających myślenia widzów. Zombie w zamyśle Romero wcale nie muszą nikogo ugryźć, aby zasilił on ich szeregi – wystarczy, że umrze, a już z automatu powraca z martwych, aby siać zniszczenie, a powstrzymać może go jedynie strzał w głowę. Kolejnym odstępstwem od obecnie eksploatowanego w kinie i literaturze mitu nieumarłych jest zachowanie ich szczątkowej pamięci, co pozwoliło twórcom wysnuć pierwszy kąśliwy wniosek na temat natury ludzkiej. Otóż, pomimo utraty zmysłu mowy i dynamizmu ruchowego nasze truposze uparcie wracają do miejsc mających fundamentalne znaczenie dla ich doczesnego życia. Dlatego, aż tylu ich spaceruje po centrum handlowym – w końcu ludzie zawsze uwielbiali zakupy: chęć posiadania różnych rzeczy okazała się silniejsza od śmierci. Oprócz potępienia konsumpcjonizmu Romero wymierza oskarżycielki palec w najniższe instynkty naszej rasy, zauważając, że nawet w obliczu klęski światowej, w starciu z nowym wrogiem nie pozbyliśmy się pragnienia zabijania bliźnich (scena z gangiem motocyklowym, których szeregi zasilił sam Tom Savini), a przecież idąc za słowami księdza z początkowych minut seansu „Kiedy wstają umarli musimy przestać zabijać, bo przegramy wojnę”. Jak widać na przykładzie fabuły „Świtu żywych trupów” nawet apokalipsa nie zmusi człowieka do zawieszenia broni…

George Romero i Tom Savini podczas kręcenia jednego z najpopularniejszych zombie movie w historii kina dysponowali bardzo niewielkim budżetem, co patrząc na kształt całości jedynie podkreśla ich rzadko spotykany talent. To żadna sztuka nakręcić opierający się próbie czasu, klimatyczny i niosący pewne przesłania horror z multum realistycznych scen gore, mając do dyspozycji wielomilionowe nakłady finansowe i wsparcie ekspertów połowy Hollywoodu – prawdziwy geniusz ujawnia się w momencie stworzenia „czegoś z niczego”, bo choć mogłabym zarzucić „Świtowi żywych trupów” zbyt krótkotrwałe skupienie na makabrycznych szczegółach, jak to miał w zwyczaju robić Lucio Fulci, czym zdobył moje serce, to nie zmieni to faktu, że Romero i Savini stworzyli coś wyjątkowego – pouczające, pełne akcji, klaustrofobicznego klimatu i wyważonego gore ponadczasowe dzieło, które w moim mniemaniu całkowicie przebiło oryginał z 1968 roku oraz naturalnie remake Zacka Snydera.