Daphne du Maurier „Nie oglądaj się teraz”

Zbiór pięciu opowiadań angielskiej pisarki, Daphne du Maurier. W takiej formie po raz pierwszy wydany w 1971 roku, choć niektóre z tekstów zawartych w nim były publikowane już wcześniej. W Wielkiej Brytanii zbiorek zatytułowano „Nigdy po północy”, a w Stanach Zjednoczonych „Nie oglądaj się teraz”. W Polsce, oczywiście, wydawcy wybrali ten drugi wariant, zapewne licząc na ciekawość wielbicieli ekranizacji opowiadania pod tym samym tytułem, co zbiorek.

Gdybym miała najkrócej ocenić te pięć długich opowiadań to powiedziałabym, że du Maurier stworzyła jedno arcydzieło krótkiej formy literackiej, jedną dobrą opowiastkę, dwie średnie i jedną słabą. Zdecydowanie najlepszy tekst to „Nie oglądaj się teraz”. Nicolas Roeg w 1973 roku na jego kanwie nakręcił znakomity horror. Reżyser dosyć wiernie oddał główną oś fabularną opowiadania, aczkolwiek nie obyło się bez kilku zmian w pobocznych wątkach. U du Maurier małżeństwo Brytyjczyków, John i Laura, które jakiś czas temu straciło córeczkę, chorującą na zapalenie opon mózgowych, spędza urlop w Wenecji. Akcja zawiązuje się już na początku, podczas posiłku w restauracji, gdzie poznają dwie podstarzałe bliźniaczki, w tym jedną niewidomą, która utrzymuje, że jest medium i kontaktuje się z ich zmarłym dzieckiem, towarzyszącym rodzicom na każdym kroku. Natomiast u Roega John wykonuje zlecenie w Wenecji, gdzie przebywa też jego żona. Oboje borykają się z faktem utonięcia córeczki, a w restauracji spotykają zwyczajne siostry, nie bliźniaczki. To raczej kosmetyczne zmiany, ale bardziej zdecydowanie Roeg rozwija wątki nadprzyrodzone i kryminalne, co nie jest żadnym novum - w końcu już tak się w kinie utarło, że scenariusze filmów na podstawie opowiadań nieco się rozbudowuje, a na kanwie długich powieści skraca. Podczas gdy Roeg, co jakiś czas jednoznacznie sugerował obecność zmarłej córeczki Johna i Laury, przemykającej w czerwonym płaszczu przeciwdeszczowym po mrocznych zaułkach Wenecji, du Maurier ani razu nie dała do zrozumienia, że jej protagonistom wydaje się, iż widzą zjawę swojego dziecka. Autorka bardziej delikatnie zasugerowała ingerencję świata duchowego w egzystencję Johna i Laury, ograniczając ten wątek przede wszystkim do słów medium, którym kobieta bezkrytycznie dowierza, podczas gdy jej mąż jest wielce sceptyczny. Podobnie jest z wątkiem kryminalnym - seryjnymi zabójstwami kobiet u Roega tak bardzo podkreślanymi, łącznie z widokiem wyławianych z kanału ciał. Du Maurier tutaj również ogranicza się jedynie do napomykania o tych zbrodniach, co ma na celu spotęgować aurę tajemnicy. Pozostałe wydarzenia Roeg oddał na ekranie bardzo wiernie, łącznie ze znakomitym finałem, ale choć rozbudowaniem fabularnym przebił pierwowzór został troszkę w tyle z klimatem wszechobecnej tajemniczości. Oczywiście u niego ta podskórna groza też jest mocno wyczuwalna, ale autorka pokazała, że można ją znacznie spotęgować nie wyjawiając zbyt wiele, tak aby aż do zakończenia zręcznie manipulować czytelnikiem. I głównie dzięki tej niebywałej nadprzyrodzonej atmosferze, pełnej niedopowiedzeń to opowiadanie jest tak charakterystyczne. Istne arcydzieło klimatu i konstrukcji, które nieuchronnie zmierza do zaskakującej kulminacji!

„Radosny na początku partnerski związek nauki z religią nieuchronnie przyniesie z czasem rozczarowanie. Naukowcy dojdą do wniosku, a duchowni będą podzielać ich zdanie, że ludzkie istnienie na ziemi można z łatwością poświęcić, skoro i tak człowiek ma zapewnione życie wieczne. Począwszy od wyeliminowania ze społeczeństwa ludzi kalekich, starych i słabych, doprowadzą do zagłady całego świata. Po co bowiem żyć, skoro spełnienie leży gdzie indziej?”

Drugim godnym uwagi opowiadaniem jest „Przełom”, dotykający konwencji science fiction. Traktuje o elektryku, Stephenie Saundersie, który przyjeżdża na stację badawczą Saxmere w Stanach Zjednoczonych, aby dołączyć do ekipy badawczej, której przewodzi naukowiec Mac McLean, słynący ze swoich kontrowersyjnych eksperymentów. Mężczyzna za pomocą własnoręcznie skonstruowanego urządzenia pragnie wyizolować energię, która opuszcza ciało człowieka w chwili jego śmierci, co ma mu umożliwić młody ochotnik chorujący na białaczkę i chora psychicznie dziewczynka. McLean początkowo jawi się, jako taki typowy burzyciel, stawiający swoje badania nad bezpieczeństwem ludzi, ale z czasem główny bohater przekonuje się do jego racji. Du Maurier znakomicie oddała tutaj problem postępującej technologii, która z czasem może postawić istnienie ludzkości pod znakiem zapytania i to w tak oryginalnej fabule, że właściwie nie sposób oderwać się od lektury, aż do właściwej dla tej autorki zaskakującej końcówki.

Pierwszą średniawką jest „Nigdy po północy”, opowiadające o nauczycielu w brytyjskiej szkole dla chłopców Timothy’m Grey’u, który przybywa na Kretę, aby w spokoju, w otoczeniu malowniczych scenerii namalować kilka obrazów. Na miejscu poznaje grubiańskiego Amerykanina, Stolla i jego bogatą żonę, którzy trudnią się czymś nielegalnym. Do swojego procederu wciągają oczywiście Grey’a. Typowe dla du Maurier barwne opisy scenerii początkowo mocno przyczyniają się do stworzenia całkiem zgrabnego klimatu tajemniczości, aczkolwiek moim zdaniem autorka zaprzepaściła go wyjawieniem tajemnicy Stollów, która to okazała się mniej niepokojąca, aniżeli wydawało się to na początku. Podobny błąd zrobiła w drugim średniawym opowiadaniu, zatytułowanym „Skrajny przypadek”, w którym główna bohaterka, Shelagh Money po śmierci ojca przyjeżdża do Irlandii, aby poznać jego przyjaciela z wojska, Nicka, z którym od lat nie utrzymywał kontaktu. W małym miasteczku, Ballyfane dziewczyna dowiaduje się, że Nick prowadzi pustelniczy tryb życia na Wyspie Jagnięcej nieopodal. Kiedy Shelagh wyrusza nocą nad wodę du Maurier osiąga wyżyny w budowaniu klimatu grozy, który od tego momentu będzie powoli ustępował miejsca mdłemu romansowi. Uczucie, jakim Shelagh zapała do ekscentrycznego Nicka, któremu według niej wydaje się, że nadal jest w marynarce wojennej jest potrzebne, aby podkreślić tragizm wstrząsającego, zaskakującego finału, ale w moim mniemaniu autorka za bardzo je rozbudowała, przez co większa część drugiej połowy tego długaśnego opowiadania była dla mnie zwykłą stratą czasu.

I na koniec najsłabszy tekst, zatytułowany „Droga Krzyżowa”. Opowiada o pielgrzymce grupki Anglików, pod przewodnictwem pastora Edwarda Babcocka do Jerozolimy. Du Maurier przeplata wątki obyczajowe, skupiające się na relacjach międzyludzkich z suchym przewodnikiem. Nie uświadczymy tutaj tej typowej dla autorki aury tajemnicy, za to będziemy mogli skonfrontować się z rozwlekłymi opisami zabytków oraz interpretacji Pisma Świętego i sprawdzić, czy nie przyśniemy – mnie prawie się to udało…

Myślę, że po „Nie oglądaj się teraz” warto sięgnąć dla dwóch opowiadań – pozostałe można sobie raczej odpuścić. Jako całość zbiorek wypada o wiele słabiej od „Ptaków”, ale z drugiej strony nie ma w nich takiego arcydzieła, jak pierwsze opowiadanie zamieszczone w niniejszej książce. Dlatego też wybór pozostawiam Wam.

Baza recenzji Syndykatu ZwB