Dwa
lata po odejściu ukochanej nauczyciel języka polskiego z Warszawy
Rafał Topielec postanawia odejść z tego świata. Próby samobójcze
podejmuje w hostelu, w którym kiedyś gościł z miłością swojego
życia. I wtedy dzwoni do niego babcia, Amelia Topielec, mieszkająca
wraz z mężem Czesławem na zapadłej wsi Pogorzelisko w
województwie lubelskim, która zaprasza go do siebie. A on
praktycznie natychmiast, bez bagażu, wyrusza do krainy swojego
dzieciństwa. Rafał szybko dochodzi do wniosku, że Pogorzelisko
wygląda tak samo, jak w jego wakacyjnych wspomnieniach. Co jest
niczym balsam na jego okrutnie poranione serce. Ale ma też powody do
niepokoju. Przerażające zjawiska zachodzące w jego otoczeniu,
sekrety tutejszych mieszkańców i ich alarmujące zachowania, jego
własnych dziadków nie wyłączając... Rafał nie ma pewności, czy
to wszystko dzieje się naprawdę. Zadręcza się myślami, czy to
aby nie projekcie jego udręczonego, chorego umysłu.
Kamil
Staniszek, wydawca i redaktor naczelny „Kuriera Południowego”,
autor „Kociej mordy” i „Zemsta ma smak czerwieni”, powieści
kryminalnych z dziennikarzem Andrzejem Kalickim. Jako pisarz
zadebiutował w 2001 roku opowiadaniem pod tytułem „Gracz”,
które ukazało się na łamach „Nowej Fantastyki”. Inne jego
opowiadanie, „Nagła śmierć”, zasiliło pierwszy tom
„Grobowca”, „Zarazę” - w planach cały cykl antologii
krótszych opowieści grozy rodzimych autorów pod redakcją
wydawnictwa Vesper. „Pętla”, trzecia powieść Kamila Staniszka,
swoją premierę miała w 2021 roku - tak samo jak „Nagła śmierć”,
i tak samo wyszła pod szyldem wydawnictwa Vesper. W upiornej,
hipnotyzującej twardej okładce zaprojektowanej przez, długoletniego
kolegę Staniszka (znają się od przeszło dwudziestu lat), Michała
Loranca, który też zilustrował powieść: czarno-białe grafiki
poprzedzające wszystkie rozdziały tej nieopasłej publikacji.
Staniszek w jednym z wywiadów żartobliwie stwierdził, że ojcem
„Pętli” jest kamień nerkowy. Gdy trochę osłabła intensywność
i częstotliwość bolesnych kolek, Staniszek zdecydował się
wykorzystać czas wolny od pracy... pracując. Tak powstała mroczna
historia ku pokrzepieniu złamanych serc.
Kamil
Staniszek zauważył, że w polskim społeczeństwie osoby, które
nie potrafią przepracować rozstania z ukochaną osobą, które
tracą wówczas wszelką chęć do życia, spotykają się z dużym
niezrozumieniem. Problem jest bagatelizowany, umniejszany, czasami
wręcz wyśmiewany. Dlatego tak mało ludzi o tym mówi, cierpiąc w
samotności. Co czasami kończy się tragicznie. Niektórzy, podobnie
jak bohater „Pętli”, niestety, dochodzą do wniosku, że
najlepsze, co mogą w tej sytuacji zrobić, to odejść z tego padołu
łez. Targnąć się na własne życie. Człowiek umiera, a ludzie
pukają się w czoło. Oczywiście, nie wszyscy, ale powiedzmy sobie
szczerze, i takich reakcji można się spodziewać. Głupiec - mówią.
Tego kwiatu przecież pół światu. I weź tu takiemu współczuj...
Rafał Topielec, nauczyciel języka polskiego w liceum pod Warszawą,
to jeden z takich „głupców”. Zostawiła go kobieta, a on
zamiast szybko wziąć się w garść, jak oczekiwali niektórzy, już
od dwóch lat snuje się jak zombie, bez żadnej nadziei na lepsze
jutro. Zaniedbuje pracę, unika kontaktów towarzyskich,
konsekwentnie odtrąca pomocną dłoń, którą niestrudzenie wyciąga
do niego, bądź co bądź coraz bardziej zniecierpliwiona jego
zachowaniem, młodsza siostra, Beata Topielec-Kańska. Agentka
nieruchomości, która w przeciwieństwie do Rafała, zdążyła uwić
sobie rodzinne gniazdko. Wyszła za mąż, doczekała się dziecka,
podczas gdy jej brat, prawdziwy romantyk, podtrzymywał w sobie
nadzieję na coś więcej. Jego zdaniem siostra zadowoliła się
„pierwszym lepszym”, mężczyzną, który nie był jej
przeznaczony. To znaczy Rafał przez całe życie czekał na swoją
drugą połowę, na Tę Jedyną. Czekał na swoją Martę. Ich
związek trwał pięć lat – pięć bodaj najszczęśliwszych lat w
życiu Rafała – i nagle, bez najmniejszego ostrzeżenia, zdaniem
mężczyzny bez żadnego powodu, wszystko się skończyło. Marta
Skibińska, mało znana autorka powieści kryminalnych, z jakiegoś
kompletnie nieznanego Rafałowi powodu, ponownie związała się z
Wojciechem Świdnickim, aroganckim prawnikiem, swobodnie skaczącym z
łózka do łóżka (zmienia partnerki seksualne jak rękawiczki,
kobiety lgną do niego jak muchy... wiadomo do czego) i mającym
rozległe kontakty, znajomości, które w razie potrzeby chętnie
wykorzystuje. Po dwóch długich latach katuszy, Rafał ma dość.
Dochodzi do kresu swojej wytrzymałości. Jak młody Werter
(porównanie autora) zamierza zakończyć swój przeklęty żywot.
Pozbyć się kolczastego drutu oplatającego jego biedne serce.
Uwolnić się od tego nieznośnego cierpienia. Nie czuć już
absolutnie nic. Nicość, niebyt: tego mu trzeba. W pokoju hostelowym
– tym samym, w którym w innym życiu gościł ze swoją drugą
połową – podejmuje aż trzy próby samobójcze. I zapewne
próbowałby aż do skutku, gdyby nie interwencja jego babci.
Zupełnie jakby wyczuła, że jej wnuk znalazł się na zakręcie, że
już prawie witał się z panią Śmiercią. Przeczucie, instynkt
kochającej babci, czy coś więcej? Tak czy inaczej, nieoczekiwana
rozmowa telefoniczna z dawno niewidzianą krewną, skutkuje
zatrzymaniem zdesperowanego, ewidentnie potrzebującego wsparcia,
mężczyzny, na tym świecie. Tylko że wieś na Lubelszczyźnie, w
której Rafał w dzieciństwie zwykle spędzał lato, wieś, w której
od kiedy sięga pamięcią mieszkają jego dziadkowie, w jego oczach
przybiera tę specyficzną teksturę, którą ja zwykłam nazywać
Strefą Mroku. Coś w rodzaju alternatywnej rzeczywistości. Miejsce,
w którym nie obowiązują żadnej znane nam reguły. Niby
niezbywalne, twarde prawa, jakimi rządzi się świat, w którym
żyjemy. W którym dotąd żył też Rafał Topielec.
 |
| (źródło: https://pl-pl.facebook.com/kamilstaniszek/) |
W
„Pętli” Kamil Staniszek pod płaszczykiem prostej opowieści
grozy skrupulatnie, cegła po cegle, wznosi „budowlę egzystencją”.
Horror nadnaturalny i psychologiczny koegzystuje z bardziej
uduchowioną historią o bolesnej samotności ludzkiej jednostki w
szerokim świecie, poszukiwaniu sensu życia i walce z wewnętrznymi
demonami. Jedno nie może istnieć bez drugiego. Permanentny
mutualizm. Dwa organizmy stopione ze sobą. Dwa nie tak znowu odległe
od siebie, jeśli się nad tym zastanowić (albo przypomnieć sobie
inne takie spotkania; żeby daleko nie szukać za przykład niechaj
posłuży tu „Golem” Gustava Meyrinka), obszary gatunkowe, które
tak ściśle do siebie przylegają, że co bardziej dociekliwy
odbiorca, może mieć problem z rozsądzeniem gdzie kończy się
horror, a zaczyna opowieść egzystencjalna. Początkowo starałam
się to jakoś rozgraniczać, ale gdy już dałam porwać się tej
historii... Nie walczyłam z tym, pozwoliłam, by te dwa stworzenia,
te dwa potwory, mówiły jednocześnie. Nie przekrzykiwały się,
śpiewały dla mnie. Harmonijny dwugłos lamentujący o smutnym,
złamanym człowieku, który w dość drastycznych, niepospolitych
okolicznościach, stopniowo, kroczek po kroczku, odzyskuje chęć do
życia. „Pętla” to opowieść o utraconych marzeniach. Ambicjach
zjedzonych przez szarą prozę życia. Śmierć tyleż naturalna, co
potworna. Niesprawiedliwa, ale takie jest życie. Tacy ludzie jak
Wojciech Świdnicki biorą wszystko, a takie szaraczki jak Rafał
Topielec muszą się zadowalać okruchami z pańskich stołów.
Zostają z niczym, a przynajmniej tak im się wydaje. Rafał zdążył
już nasiąknąć przekonaniem, że nic już nie trzyma go przy
życiu. Stracił wszystko. Bezkresny tunel. Nieprzenikniona czerń,
której przypuszczalnie nic już nie rozproszy. Garbiący się pod
ciężarem rozpaczy, samotny wędrowiec, który po dwóch latach
dostrzega wreszcie światełko w tej okropnej ciemnicy, którą stało
się jego życie. Wystarczyło się cofnąć, dopuścić do głosu
swoje młodsze ja. Spojrzeć na świat jego ufnymi oczyma.
Pogorzelisko w odbiorze Rafała wygląda dokładnie tak, jak w jego
dzieciństwie. Z ponurej Warszawy bohater „Pętli” przeniósł
się do mieniącej się żywymi kolorami, magicznej krainy. Ożywają
wspomnienia (Staniszek dał swojemu bohaterowi trochę własnych
wspomnień z dzieciństwa). Idylliczne obrazki z czasów, kiedy życie
na pewno było prostsze, niemniej w jakimś stopniu zapewne są one
nieco podkoloryzowane. Pamięć to podstępna bestia. Ale nie tak jak
miłość. Ta to uwielbia lukier. Przeżycia Rafała w Pogorzelisku
zajmują najwięcej miejsca, ale będziemy przenosić się też do
jego byłej dziewczyny Marty Skibińskiej i jej aktualnego partnera
Wojciecha Świdnickiego – oraz młodszej siostry Rafała, Beaty
Topielec-Kańskiej – co pozwoli nam bardziej obiektywnym okiem
spojrzeć na ideał czołowej postaci książki. Staniszek daje nam
tutaj jasno do zrozumienia, że miłość, czy raczej zauroczenie,
nie zawsze jest dobrym doradcą. Wizerunek Marty, jaki zachował się
w głowie Rafała, najprawdopodobniej jest jeszcze bardziej
wyidealizowany od jego wspomnień z wakacji w Pogorzelisku. Wsi, w
której panuje dość ciężka, duszna atmosfera, jednakże z czasem
powietrze nieco się rozrzedzi. Co wydaje mi się przemyślanym, w
gruncie rzeczy całkiem sprytnym zabiegiem – klimat panujący w tym
miejscu jest swego rodzaju odbiciem stanu ducha Rafała, co powinno
podsycić podejrzenia, że wszystkie osobliwe zjawiska, którym
mężczyzna świadkuje w Pogorzelisku nie mają nadnaturalnego
charakteru. Zielone muchy, jak gdyby nigdy nic, pochłaniane przez
mieszkańców Pogorzeliska. Upiorny chłopiec, osamotniony, w
zaniedbanym domu nieopodal farmy Topielców. Dziadek z lubością
konsumujący surowe mózgi swoich ptasich ofiar. Identyczne kwestie w
różnych ustach. Dawni znajomi, w których zaszły jakieś
niepokojące zmiany. W zachowaniu, charakterze, ale nie zawsze w
wyglądzie. O ile faktycznie to rówieśnicy Rafała, z którymi w
innym, lepszym życiu bawił się praktycznie każdego lata. Można
odnieść wrażenie, że Pogorzelisko gdzieś pomiędzy wtedy i teraz
zostało skażone. Naznaczone. Przeklęte. Jakby jakaś zgnilizna nie
od dziś toczyła to miejsce. Miejscowość pełną widm, upiorów
niewykluczone, że zrodzonych w obłąkanym umyśle. Może się Wam
wydawać, że znacie tę historię, że z tak wyświechtanych motywów
nie sposób złożyć czegoś, co mogłoby Was zaskoczyć. Może się
Wam wydawać, że rozwiązaliście zagadkę Pogorzeliska. Wiecie, do
jakiego punktu Staniszek Was doprowadzi. Jak skończy się ta
historia. Jak musi się skończyć... „Pętla” nie idzie tak
prostą drogą, jak mogłoby się wydawać. Ta tkanina okazuje się
nadzwyczaj przewiewna i elastyczna. Tak lekka, że wystarczy
dmuchnąć, żeby przybrała jakiś fantazyjny, zupełnie
niespodziewany kształt. Dmuchnij mocniej, to jeszcze inaczej się
poskłada. „Pętla” to jedna z tych opowieści, które zostają z
czytelnikiem na dłużej. Kamil Staniszek zachęca nas do tworzenia
własnych teorii, uporczywego obracania w głowie poszczególnych
elementów, przyglądania się im pod różnymi kątami. Sklej,
przyjrzyj się temu co powstało, a potem spróbuj inaczej. Niechaj
wyłoni się inny obraz, choć najpewniej nie bardziej podnoszący na
duchu.
Depresyjna,
ciężka, mroczna opowieść o życiu. Twardej rzeczywistości, która
nagle staje się bardziej płynna, traci ostrość. Wkraczamy do
strefy, w której dosłownie wszystko może się zdarzyć. Przenosimy
na mocno niepewny, grząskim grunt. Do świata ekstremalnie
niestabilnego, odkształconego, szkaradnego, plugawego. Ta tajemnicza
kraina ma jednak też piękne zakątki, czystsze, sentymentalne
oblicze. Ten oniryczny, surrealistyczny, szalony światek wykreowany
przez Kamila Staniszka. Jest coś hipnotyzującego w tej jego
„Pętli”. Niepokojącej, nieoczywistej opowieści o człowieku,
który w upiornych realiach, jak na ironię, znajduje dawno
niewidziane światło. Katusze istnienia w horrorowym, według mnie,
bardzo twarzowym płaszczu.
Za
książkę bardzo dziękuję wydawnictwu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz