„Dziwak” (2014)

Aaron podejmuje się nietypowego zlecenia. Ma przez jeden dzień filmować mężczyznę, Josefa w zacisznym zakątku w górach, gdzie stoi się jego domek letni. Zleceniodawca Aarona  zdradza mu, że ma złośliwego raka mózgu i pozostało mu tylko kilka miesięcy życia. W związku z tym Josef pragnie uwiecznić jeden dzień swojej egzystencji na użytek swojego syna, który ma niedługo przyjść na świat. Pierwsze godziny w towarzystwie Josefa uświadamiają Aaronowi, że ma do czynienia z ekscentrykiem, jednak z czasem coraz bardziej osobliwe zachowania zleceniodawcy wzbudzają w nim niepokój. Wkrótce Aaron nabiera przekonania, że Josef zagraża jego bezpieczeństwu.

Wspólne dzieło doświadczonego w kinie Marka Duplassa i „stawiającego pierwsze kroki” w pełnym metrażu Patricka Brice’a. Scenariusz spisali razem, kreacje pojawiających się w filmie postaci również przyjęli na siebie, ale za reżyserię odpowiadał wyłącznie Brice. Taka samowystarczalność, przejęcie większości zadań przy kręceniu filmu nie nastrajało entuzjastycznie, ale jak się okazało panowie spisali się tak dobrze, że ich przedsięwzięcie zyskało sobie uznanie krytyków. „Dziwaka” dystrybuowano głównie za pośrednictwem Internetu (Netflix), przedtem wyświetlając go na kilku festiwalach. Po premierze Duplass ogłosił, że planują z Bricem dokręcenie kolejnych dwóch części „Dziwaka”, rozciągając całą koncepcję fabularną na trylogię, ale z uwagi na inne zobowiązania musieli przełożyć pracę nad kontynuacjami. Choć całkowicie projektu nie zarzucili. Oficjalnie „Dziwaka” sklasyfikowano, jako horror komediowy podany w stylistyce found footage, co jest dla mnie niezrozumiałe. Tak, film w całości „nakręcono z ręki”, ale raczej próżno szukać tutaj narracji typowej dla horrorów, a prześmiewczych scen jest tak niewiele, że raczej nie przystoi wtłaczać „Dziwaka” w ramy komedii. Konstrukcja scenariusza i narracja przystają do filmowego thrillera i jako takowy rozpatrywany wypada całkiem przyzwoicie.

Jak już wspomniałam jedyne dwie role, które przewidywał scenariusz Duplass i Brice powierzyli sobie. Temu pierwszemu przypadła w udziale niełatwa kreacja tytułowego dziwaka, z czego wywiązał się wprost niesamowicie. Bogata mimika aktora umożliwiła mu nieprzesadzone, bardzo realistyczne akcentowanie drzemiącego w Josefie szaleństwa. Brice miał łatwiej, bo rzadziej wychodził przed kamerę (częściej ją dzierżył), ale już te krótkie sekwencje, podczas których filmował sam siebie udowodniły, że „stanowi dobry materiał” na odnoszącego sukcesy aktora, który właściwie bez żadnego wysiłku przekonującą mimiką i roztrzęsionym głosem potrafi pokazać najsilniejsze emocje. Na ogół nie przepadam za modą na tzw. „kręcenie z ręki”, ale akurat w tym przypadku taka narracja okazała się przydatna. Dość powiedzieć, że twórcy zadbali o stabilność obrazu, niemalże całkowicie rezygnując z rozchybotanych ujęć, ale stylistyka found footage podniosła również stopień realizmu scenariusza. Dzięki temu w relację obu mężczyzn wkradła się pewna intymność, miało się wrażenie, że żadna osoba z zewnątrz nie może być dopuszczona do rozgrywki pomiędzy nimi. A tej na pewno nie można podsumować mianem zwyczajnej. Choć główna oś fabularna oparta jest na często eksploatowanym w kinie grozy motywie (szaleniec z cechami stalkera) to już w szczegółach próżno szukać daleko idącej konwencjonalności.

Początkowo środek ciężkości fabuły przerzucono na postać Josefa. Po zawarciu transakcji z Aaronem mężczyzna właściwie od razu zdradza, że nie wszystko z nim w porządku, ale w pierwszej połowie filmu jego szaleństwo sprawia wrażenie zupełnie nieszkodliwego. Josef na użytek swojego jeszcze nienarodzonego syna odgrywa prześmiewcze scenki przed kamerą (kąpiel z wyimaginowanym niemowlęciem, taniec z maską wilka na głowie) oraz wykorzystuje każdą okazję, aby przestraszyć swojego dokumentalistę, przy czym żadna z owych jump scen nie odnosi pożądanego rezultatu. Ani razu nie uniosłam się z fotela i bynajmniej nie dlatego, że niniejsze wstawki nosiły jakieś znamiona przewidywalności – ich problem dotyczył raczej delikatności, akcentowania niewystarczająco głośną muzyką . Na szczęście z czasem twórcy zminimalizowali liczbę jump scenek na rzecz podskórnego napięcia, generowanego zarówno osobliwą relacją bohaterów, jak i pracą kamery. Z czasem jak można się tego spodziewać dziwaczny, ale pozornie nieszkodliwy Josef zamieni się w typowego stalkera, zafascynowanego Aaronem (można tutaj dopatrywać się delikatnego wydźwięku homoseksualnego). Fakty z życia prześladowcy, które zostaną nam z czasem wyjawione niczym nie zaskakują (już w pierwszych minutach filmu można bez zbytniego wysiłku je przewidzieć), ale poszczególne wydarzenia już mocno intrygują. Kiedy w drugiej połowie seansu Josef ukazuje swoją prawdziwą naturę i agresywnie wkracza w życie przerażonego Aarona klimat znacząco gęstnieje. Szczególnie da się to odczuć w trakcie nocnych sekwencji w domu ofiary stalkera, kiedy to oko kamery powoli przesuwa się po zaciemnionych kątach, aby z czasem skonfrontować nas z osnutymi gęstym mrokiem lokacjami na zewnątrz. Sekwencja z filmowaniem przez Josefa śpiącego Aarona, czy sylwetka tego pierwszego widoczna za przeszklonymi drzwiami (niepotrzebnie zakończona dowcipnym opadnięciem oprawcy na ziemię) w prosty, niewymuszony sposób, bez żadnego przekombinowania wprawiły mnie w stan całkiem sporego napięcia emocjonalnego. Nie jest to jeszcze mistrzostwo atmosfery grozy, ale jak na tak kameralny thriller naprawdę nie można narzekać. Smaczku drugiej połowie projekcji oprócz sukcesywnie gęstniejącego napięcia dodawało również skomplikowanie relacji Aarona i Josepha. W jednym z wywiadów Duplass stwierdził, że wraz z Bricem starali się oddać ograniczenie przestrzeni fizycznej i psychicznej ofiary stalkera (co udało im się wprost wyśmienicie), ale też zaakcentować nie tylko oderwanie od rzeczywistości prześladowcy, również jego ofiary. Aarona przerażają posunięcia Josefa, jest przytłoczony jego obsesją, uporczywym dążeniem do zaprzyjaźnienia się z nim, ale choć zdaje sobie sprawę z jego szaleństwa nie przykłada się do poszukiwania pomocy z zewnątrz (raz telefonicznie kontaktuje się z policją, ale nie dostarcza im nagrań Josefa i jego niepokojących prezentów). Ponadto z jakiegoś powodu, pomimo wszystkich znaków tak do końca nie wierzy, że grozi mu jakieś poważniejsze niebezpieczeństwo. Duplass i Brice bez wątpienia zachowaniem Aarona próbowali uświadomić widzom, że na co dzień przyjmują podobną postawę – są ślepi na drobne sygnały wysyłane przez ludzi, żyjąc w przekonaniu, że niebezpieczeństwo może grozić wszystkim tylko nie im. Do czego zaprowadzi Aarona taka postawa można się łatwo domyślić, ale biorąc pod uwagę wcześniejszą delikatność przekazu nie sposób przewidzieć okrucieństwa decydującej sceny – eskalacji zimnej, zwierzęcej przemocy.

„Dziwak” ma kilka wad – przewidywalną oś przewodnią fabuły, nieskuteczne jump sceny i kilka niepotrzebnie dowcipnych ujęć (w drugiej połowie, w pierwszej były potrzebne, aby zaakcentować ekscentryczność tytułowego bohatera), ale myślę, że pomimo tych mankamentów warto zapoznać się z tą wizją Marka Duplassa i Patricka Brice’a, choćby dla znakomicie oddanej warstwy psychologicznej, napięcia w drugiej połowie seansu oraz właściwie (co się coraz rzadziej zdarza) wykorzystanej stylistyki found footage. Arcydziełem bym „Dziwaka” nie nazwała, ale skłamałabym, gdybym powiedziała, że nie umilił mi nudnego wieczora.