„Carrie” (1976)

Recenzja na życzenie

Carrie White jest nieśmiałą nastolatką, wychowywaną przez fanatycznie religijną matkę i borykającą się z odrzuceniem przez rówieśników. Rygorystyczne zasady panujące w domu i ciągłe ataki szkolnych kolegów wkrótce przepełnią czarę goryczy i staną się przyczynkiem do pokazania światu od dawna skrywanych zdolności telekinetycznych.

Ekranizacja debiutanckiej, wydanej po raz pierwszy w 1974 roku, powieści Stephena Kinga, wyreżyserowana przez Briana De Palmę. Sam autor literackiego pierwowzoru w swoim „Danse Macabre” przyznaje, że film na wielu płaszczyznach przebił powieść, a z jego peanów pochwalnych wymierzonych w stronę dzieła De Palmy można śmiało domniemywać, że jest to jedna z jego ulubionych ekranizacji jego własnej twórczości. Według Kinga książka i film fabularnie i w podtekstach są do siebie zbliżone (pomijając kilka mniej lub bardziej istotnych szczegółów), aczkolwiek wersja De Palmy została nacechowana sporą dozą artyzmu, którego zabrakło w literackim pierwowzorze – według niego powieść (głównie przez wówczas młody wiek Kinga) miejscami jest przyciężka, uporczywie próbuje wejrzeć w głąb pełnych okrucieństwa licealnych realiów, podczas gdy reżyser jej ekranizacji patrzy na nie z boku, z większym dystansem, a co za tym idzie bardziej przystępnie dla widza. Ze słów Kinga przebija sporo prawdy, bo jakby na to nie patrzeć jego debiutancka powieść w gruncie rzeczy dosyć napuszenie dotyka mało odkrywczych problemów dorastającej dziewczyny, co niekoniecznie musi być mankamentem, jeśli tylko jej potencjalnych czytelnik nie będzie oczekiwał ambitnej wymowy, a nastawi się bardziej na osnutą delikatną grozą lekką rozrywkę. Tymczasem ekranizacja De Palmy pretenduje do czegoś głębszego – zastępca mistrza suspensu, Alfreda Hitchcocka, wykorzystał wszystkie dostępne środki, aby nadać tej opowieści zupełnie innego wymiaru, co w niektórych aspektach znacznie uatrakcyjniło fabułę, ale równocześnie w kilku momentach poświęciło grozę dla niepotrzebnego moralizowania.

Większa część seansu upływa widzom pod znakiem pozornej sielankowości, zakłócanej jedynie melancholijną tragedią młodej dziewczyny, szykanowanej przez rówieśników i tyranizowanej przez fanatycznie religijną matkę. Pierwsza scena pod prysznicami w szkole, kiedy to Carrie, ku własnemu przerażeniu, odkrywa, że krwawi właściwie całkowicie definiuje realia, w jakich przyszło jej żyć – nieświadoma istoty menstruacji, która w oczach jej matki jawi się jako przekleństwo, zaatakowana przez grupę histerycznie reagujących na jej niewiedzę rówieśniczki, pełne nieuzasadnionej nienawiści do szkolnej outsiderki. De Palma jasno daje tutaj do zrozumienia, że oto mamy do czynienia ze zdemoralizowanym miejscem, z liceum w którym rządzą zdeprawowane kobiety, pomiatając każdym, kto nie prowadzi tego rodzaju gierek. Oglądając „Carrie” odnosi się wrażenie, że wszystkie kobiece postaci poza tytułową podporządkowują sobie chłopców tylko po to, aby wzbudzić w nich nienawiść do „szarej myszki”, która przez wzgląd na odebrane wychowanie zdaje się być nieco oderwana od rzeczywistości – niechcąca lub niepotrafiąca dostosować się do lat 70-tych. Obserwując pełne intrygantek liceum i szaleństwo matki Carrie, każącej jej kajać się przed Bogiem nawet za coś tak naturalnego, jak miesiączka odnosi się wrażenie, że obcujemy z paradą szaleńców, wśród której przyszło żyć być może nieobytej ze światem, ale przynajmniej z gruntu dobrej dziewczynie, której na tyle współczujemy, aby z nią sympatyzować. Tutaj znacznie pomogła nominowana do Oscara (podobnie, jak jej filmowa rodzicielka Piper Laurie) odtwórczyni roli Carrie, Sissy Spacek, której ekspresyjna, pełna niezmierzonego cierpienia mimika najsilniej potęgowała tragizm tej postaci. Oczywiście, De Palma podobnie jak King nie ograniczał się jedynie do czerni i bieli (Carrie ta dobra, a reszta świata zła) wprowadzając na scenę Sue Snell, która gnębiona poczuciem winy wywołanym atakiem na Carrie pod prysznicami namawia swojego chłopaka, aby zaprosił ją na szkolny bal oraz nauczycielkę wychowania fizycznego, która wspiera ją moralnie. Jak na De Palmę przystało, aż do finału niejasno sugeruje nam, że tak altruistyczne postępowanie obu pań w rzeczywistości bierze się z niecnych pobudek i każdy, kto nie czytał powieści z pewnością będzie je podejrzewał o spiskowanie wraz z prowodyrką wszelkich ataków na Carrie, Chris Hargensen i jej chłopakiem, Billy’m Nolanem (genialnym Johnem Travoltą).

Zarówno literacki pierwowzór, jak i jego ekranizacja przez większą część swojego trwania są typowym dramatem z lekką domieszką zdefiniowanej (jako telekineza) grozy. Zdolność do przesuwania przedmiotów siłą woli, jaką posiada Carrie stała się pretekstem dla De Palmy do nacechowania większej części projekcji pełnej pozornej sielankowości w szkolnych realiach i mocnego tragizmu w psychologii postaci pewną dozą stricte horrorowych ustępów. Każdorazowe użycie mocy przez szykanowaną dziewczynę (przepalenie żarówki pod prysznicami, zrzucenie popielniczki z biurka tępawego dyrektora, zrzucenie z roweru pyskatego chłopca itd.) to prawdziwy popis nie tyle wizualizacyjny, co dźwiękowy. Tony muzyczne, które niezmiennie rozlegają się w trakcie uzewnętrzniania się telekinezy przywodziły mi na myśl niezapomnianą ścieżkę dźwiękową ze sceny pod prysznicem w „Psychozie”, a co w tym najciekawsze jej kompozytor, Bernard Hermann miał zostać zaangażowany przez De Palmę, w czym przeszkodziła jego śmierć, a zastąpił go sam Pino Donaggio, który później będzie pracował nad inspirowaną „Psychozą” produkcją tego samego reżysera, „W przebraniu mordercy”. Jedyny zarzut, jaki mogę wysnuć w tym momencie to zbyt duża oszczędność w prezentowaniu tego rodzaju scen, zbyt wielkie wycofanie z pełnej wszelkich dosłowności grozy na rzecz suspensu i wyciszenia, które ma za zadanie spotęgować wymowę mocnego finału UWAGA SPOILER w którym tendencja De Palmy do dzielenia obrazu okazała się nadzwyczaj przydatna. Moment wylania na Carrie wiadra świńskiej krwi, jej ekspresyjna mimika i migawki widowni w podzielonym obrazie wespół z szarpiącymi nerwy dźwiękami na długo zapadają w pamięć, a późniejsze zadźganie własnej matki to swego rodzaju rykoszet – podwójna bomba, która dla każdego, kto nie przeczytał książki Kinga może okazać się niemałym zaskoczeniem. Szkoda tylko, że budżet nie pozwolił De Palmie pójść na całość i przenieść na ekran również zniszczenia całego miasta przez pełną furii już nie pozytywną, ale na wskroś zepsutą przez otoczenie dziewczynę KONIEC SPOILERA.

„Carrie” Briana De Palmy filmem idealnym na pewno nie jest (zresztą podobnie, jak książka), aczkolwiek udało mu się tchnąć ducha w tę z gruntu prostą opowieść, głównie dzięki powolnym najazdom kamery, eksperymentowania z kolorami (dominują pastelowe barwy) i ścieżką dźwiękową, na tyle, aby przykuć moją uwagę do ekranu i cieszyć się być może małą dawką grozy, ale za to wieloma podtekstami i czystym suspensem, z którego niniejszy reżyser słynie. Choćby z tych powodów mogę z czystym sumieniem polecić pierwszą ekranizację debiutanckiej powieści Stephena Kinga, która doczekała się swojego sequel’a i otworzyła furtkę do zdawałoby się niekończącego się powielania tego samego przez kolejnych twórców (readaptacja i re readaptacja z tego roku).