Stephen King „Doktor Sen”

Obdarzony zdolnościami parapsychologicznymi, borykający się z alkoholizmem Dan Torrance podróżuje po Stanach Zjednoczonych, w każdym kolejnym mieście coraz bardziej niszcząc sobie życie. Gdy w końcu dociera do małego miasteczka w New Hampshire, gdzie zyskuje nowych przyjaciół i zaczyna uczęszczać na spotkania Anonimowych Alkoholików jego egzystencja zaczyna się stabilizować. Wychodzi z nałogu i podejmuje się pracy w hospicjum, gdzie zyskuje przydomek Doktor Sen, gdyż dzięki swoim specjalnym zdolnościom pomaga umierającym pacjentom w przejściu na tamten świat. Kiedy Dan zaczyna już myśleć, że wreszcie znalazł swoje miejsce na świecie poznaje nastoletnią, obdarzoną jeszcze silniejszą jasnością od niego Abrę Stone, która stała się celem nieśmiertelnej wspólnoty, zwanej Prawdziwym Węzłem, która podróżuje po Stanach Zjednoczonych w poszukiwaniu jaśniejących dzieci, służących im za pożywienie. Dan stawiając na szali swoje nowe szczęśliwe życie staje do nierównej walki z nadprzyrodzonymi istotami, u boku Abry.

„Świat to nie hospicjum ze świeżym powietrzem, świat to hotel Panorama, gdzie zabawa nigdy się nie kończy. Gdzie zmarli żyją wiecznie.”

Długo oczekiwany przez wielbicieli twórczości Stephena Kinga sequel jednej z jego najpopularniejszych powieści, który bez wątpienia zrodził się z chęci łatwego pozyskania jak największej liczby czytelników, ze szczególnym wskazaniem na ogromną rzeszę sympatyków kultowego „Lśnienia”, którzy w ostatnich latach, podobnie jak ja, mają nieprzyjemne poczucie spadku formy niekoronowanego mistrza literatury grozy. Jako, że od czasu świetności „Lśnienia” zmienił się nie tylko styl autora, ale również ramy gatunkowe, w jakich tworzy (ostatnim stricte horrorem, który „wyszedł spod pióra” Kinga była „Ręka mistrza”, wydana w 2008 roku) chyba nikt nie spodziewał się, że „Doktor Sen” dorówna swojemu prekursorowi, że zaoferuje nam melancholijny powrót do porażających zdolności Stephena Kinga, których prawdziwy popis dał między innymi w przerażającej opowieści o nawiedzonym hotelu, Panorama. Inaczej mówiąc: przed rozpoczęciem lektury kontynuacji „Lśnienia” należy odpowiednio się nastawić – nie spodziewać się powtórki jednej z jego najpoczytniejszych historii, ponieważ „Doktor Sen” to kolejna hybryda gatunkowa, zawierająca w sobie w równym stopniu estetykę literatury grozy, jak dramatu (o wiele mniej udanego niż ten zaproponowany w pierwowzorze) i przygodówki.

„Kiedy człowiek nisko upada, niektórzy nie mogą się oprzeć pokusie, by wdeptać go w ziemię i przydusić butem, zamiast pomóc mu się podnieść. To podłe, lecz taka w dużej mierze jest ludzka natura.”

„Doktor Sen” wyraźnie dzieli się na trzy części, będące różnymi etapami w życiu Dana Torrance’a, wśród których najwięcej grozy znajdziemy w tym pierwszym, najkrótszym, będącym szybkim skrótem jego dzieciństwa od czasu opuszczenia hotelu Panorama i okresu dojrzewania. Wydawać by się mogło, że tutaj King nie miał warunków do zbudowania atmosfery rodem z „Lśnienia”, bowiem zrezygnował z jednego, odizolowanego od cywilizacji miejsca akcji i krótkiego przedziału czasowego na rzecz otwartych przestrzeni Stanów Zjednoczonych i kilkuletniego czasu akcji. Ale, o dziwo, w pierwszych rozdziałach książki udało mu się powrócić do niepokojącej atmosfery panującej w hotelu Panorama, sprawić, że nadprzyrodzone zdolności Dana, zwane jasnością ponownie stały się pretekstem do wykreowania w pamięci czytelnika kilku scenek rodem z koszmarów sennych. Kiedy mały Danny zastaje w wannie ducha samobójczyni z Panoramy, albo już w dorosłym życiu widzi ostrzegającą go zjawę dziewczyny, z którą jakiś czas temu imprezował ma się wrażenie, że King postawił sobie za punkt honoru powrót do czystego, pełnego duszącej, wręcz mrożącej krew w żyłach atmosfery wszechobecnej grozy, z której niegdyś słynął. Ale to tylko złudna obietnica, bowiem już w drugiej części powieści horror zacznie dyskretnie się wycofywać, a jego miejsce zajmą rozterki alkoholika, który z czasem dostanie szansę na nowe życie. Absolutnie nie twierdzę, że autor pokpił rys psychologiczny Dana, bo w końcu, kto jak nie inny niegdysiejszy alkoholik lepiej zrozumie mechanizm staczania się na samo dno (kradzież pieniędzy samotnej matce) oraz odbijania z niego, dzięki przyjaciołom i spotkaniom Anonimowych Alkoholików? Postać Dana, jak to zwykle u Kinga bywa została wykreowana wręcz idealnie, szkoda tylko, że nie udało mu się równie umiejętnie jak w „Lśnieniu” połączyć wątków alkoholizmu głównego bohatera z horrorem, z którym całkowicie pożegnamy się przy okazji obcowania z Abrą Stone, podobnie jak Dan obdarzoną jasnością (tyle, że o wiele silniejszą). Nie rozumiem, dlaczego King tak mocno strywializował tę umiejętność w „Doktorze Sen”… Malutka Abra gra na niewidzialnym instrumencie nocami, nieco starsza zawiesza łyżki pod sufitem, przepowiada rodzicom przyszłość i wreszcie walczy z demonami w swoim umyśle, jako nieustraszona czysto fantastyczna wojowniczka, a ja zastanawiam się, dlaczego jasność już nie straszy, dlaczego dziewczynka nie ma równie przerażających widzeń, co mały Danny (nie licząc pięknej kobiety z wielkim kłem)? To zdecydowanie największy mankament tej powieści – w dodatku tak bardzo przygnębiający (ewidentne zaprzepaszczenie potencjału), że nijak nie można przymknąć na niego oczu. 

„Ameryka to żywy organizm, drogi to jej naczynia krwionośne, a Prawdziwy Węzeł krąży po nich jak cichy wirus.”

Jednakże jest też swego rodzaju światełko w tunelu – dziwaczna wspólnota pseudo wampirów, którzy podążają śladem władających jasnością dzieci, aby wyssać z nich życiodajną parę, zapewniającą im długowieczność. Nazywający siebie Prawdziwym Węzłem, poruszający się po drogach Stanów Zjednoczonych w kamperach, posiadający różnego rodzaju nadprzyrodzone zdolności i dowodzeni przez Rose, piękną kobietę w kapeluszu, posiadającą największą moc, przypadkiem trafiają na ślad niebywale jaśniejącego dziecka, z którym jak można się tego spodziewać ich przywódczyni stanie do walki. Stawką w tej grze jest para Abry, tak usilnie pożądana przez Prawdziwy Węzeł, który nie zdaje sobie sprawy, że nastolatka może liczyć na pomoc Dana i jego przyjaciół, co może, ale nie musi przechylić szalę zwycięstwa na jej stronę. Ten pojedynek dobra i zła, choć również pozbawiony wszelkiej grozy obok jeszcze jednego wątku wydaje się być najsilniejszym aspektem niniejszej książki – czysta przygodówka, szczególnie pod koniec powieści, kiedy to będziemy mieć do czynienia głównie z tzw. „historią drogi”, ale dzięki kilku momentom eksperymentowania Abry i Dana z ich mocą oraz niezwykle pomysłowym, na wskroś oryginalnym czarnym charakterom na tyle trzyma w napięciu, aby rozbudzić chęć czytelnika do poznania zakończenia (którego już bardziej zepsuć się nie dało). Drugim całkowicie udanym aspektem „Doktora Sen” jest praca Dana w hospicjum, najdokładniej scharakteryzowana w drugiej części powieści, kiedy to obcujemy z jego tzw. „odbiciem się z dna”, zaaklimatyzowaniem w małym miasteczku, pełnym przyjaznych mu ludzi. Dzięki swoim zdolnościom i pomocy kota, który wyczuwa, kto niedługo opuści ten świat, Dan pomaga starszym ludziom w przejściu „na drugą stronę”. Te momenty (poza jednym) również nie epatują grozą, ale przynajmniej obnażają wielką wrażliwość autora, jego przygnębiające spojrzenie na przemijanie kolejnych pokoleń. Podobną empatię, tyle, że w kwestii pedofilii wykazuje na początku książki, aczkolwiek zarysowuje ten problem tak pobieżnie, że niejeden czytelnik już po kilku kolejnych stronach może zapomnieć, że w ogóle z tym jakże bulwersującym problemem społecznym, obcował.

Z „Doktorem Snem” wiązałam dosyć spore nadzieje i bynajmniej nie dlatego, żebym spodziewała się powtórki z legendarnego „Lśnienia”, co patrząc na obecną kondycję Kinga jest zwyczajnie niemożliwe. Liczyłam jedynie na czysty horror, niekoniecznie utrzymany w duchu swojego prekursora, a dostałam kolejny miszmasz gatunkowy, który ma swoje plusy, nie przeczę, aczkolwiek po skończonej lekturze czuję pewien niesmak, mam poczucie zaprzepaszczonego potencjału i jestem przekonana, że Stephen King (jeśli o tym w ogóle myśli) powinien porzucić wszelkie zamiary stworzenia kolejnych kontynuacji swoich najpopularniejszych książek. Jako czysta przygodówka „Doktor Sen” okazuje się całkiem niezłym czytadełkiem i tak będę na niego patrzeć, bowiem jeśli miałabym rozpatrywać go w kategorii literatury grozy zostałabym zmuszona do jeszcze zjadliwszej krytyki, a tego bym nie chciała, choćby przez wzgląd na te wnikliwe psychologiczne rysy bohaterów i trzymający w napięciu pojedynek dobra ze złem, dla których można śmiało sięgnąć po niniejszą książkę. O przerażającym jaśnieniu natomiast radzę wszystkim zapomnieć – to już nie jest mały chłopiec zagubiony w nawiedzonym hotelu tylko twarda, świadoma swojej mocy nastolatka, która oddziera ten najważniejszy wątek z wszelkiej tak usilnie poszukiwanej przeze mnie na kartach tej powieści duszącej grozy.

Baza recenzji Syndykatu ZwB