Harlow w stanie
Maine, lata 60-te XX wieku. Mały chłopiec, Jamie Morton, zaprzyjaźnia się z
nowym pastorem, Charlesem Jacobsem. Mężczyzna sporo czasu poświęca eksperymentowaniu
z elektrycznością, ale nie zapomina o dobrej posłudze swoim wiernym. Kiedy w
życiu Jacobsa dochodzi do tragedii wielebny odwraca się od Boga. Porzuca
parafię i wyjeżdża z Harlow.
W latach 90-tych
Jamie Morton dorywczo grywa w różnych zespołach muzycznych, ale przez wzgląd na
uzależnienie od narkotyków ma coraz większe trudności ze znalezieniem pracy.
Wówczas ponownie spotyka Charliego, który znacznie posunął do przodu swoje
badania nad elektrycznością. Ale dopiero w XXI wieku Jamie będzie miał okazję
poznać ostateczny cel eksperymentów Jacobsa.
„Kto pisze
scenariusz naszego życia? Przeznaczenie czy przypadek? Chcę wierzyć, że to
drugie. Pragnę tego całym sercem i duszą. Gdy myślę o Charlesie Jacobsie […]
nie mogę się zdobyć na to, by uwierzyć, że jego obecność w moim życiu miała
cokolwiek wspólnego z przeznaczeniem. To by oznaczało, że wszystkie te koszmary
stały się, bo miały się stać. Jeśli tak jest istotnie, światło nie istnieje i
nasza wiara w nie jest naiwną ułudą. Jeśli tak jest, żyjemy w mroku jak
zwierzęta w norze albo mrówki w głębi mrowiska. I nie jesteśmy sami.”
Najnowszy horror
Stephena Kinga, który jak sam autor wspomina w dedykacji ma być hołdem złożonym
pisarzom, których twórczością często się inspirował. I rzeczywiście w „Przebudzeniu”
można odnaleźć sporo nawiązań do ponadczasowych dzieł mistrzów literatury
grozy, ale również do prozy samego Kinga. Takie podejście do fabuły może, co
prawda zdezorientować czytelników niezbyt dobrze zaznajomionych z twórczością
Stephena oraz innych wielkich autorów literatury grozy, ale istnieje również
spora szansa, że zachwyci wielbicieli tych wszystkich utworów, do których
nawiązuje King.
Początek jest
typowo kingowski. Sielska atmosfera małego amerykańskiego miasteczka lat
60-tych, w którym wszyscy się znają jest mocno wyczuwalna przez cały okres
dziecięcy głównego bohatera, Jamie’go Mortona. Chłopiec prowadzi szczęśliwy
żywot u boku rodziców i licznego rodzeństwa do czasu pojawienia się w Harlow
nowego pastora, Charliego Jacobsa. Młody pastor szybko zaprzyjaźnia się z Jamie’m
i innymi dziećmi z miasteczka oraz skutecznie zapełnia kościół dzięki swoim
żarliwym kazaniom. W tej początkowej partii książki najsilniej czułam pióro
Stephena Kinga. Pozornie idylliczna atmosfera, gdzieś w podtekście niosła z
sobą widmo rychłego koszmaru, co jest częstym, tak uwielbianym przeze mnie
zabiegiem Kinga. Wszystkie wydarzenia poprzedzające osobistą tragedię młodego
pastora autor kreuje na taki przyjemny sen – o beztroskim dzieciństwie,
społecznej wspólnocie i trywialnych problemach, dodających smaczku leniwej
egzystencji w małym miasteczku. Dopiero mocnym uderzeniem w Jacobsa King budzi
czytelników, przypominając, że mają do czynienia z horrorem, a nie jakby mogło
wydawać się wcześniej lekką obyczajówką. Opisując koszmar, jaki spotyka
Jacobsa, subtelnie sugerowany już wcześniej, a co za tym idzie tak potęgujący
suspens, King nie szczędził makabrycznych i poruszających szczegółów. Ale tym
zabiegiem nie chciał jedynie wstrząsnąć czytelnikiem (choć to też w moim
przypadku się udało), ale również umożliwić pełne zrozumienie dalszych poczynań
antagonisty.
„Niektóre z tych
sekt i wyznań są nastawione pokojowo, ale największe… czy raczej te, którym się
najlepiej powodzi, zbudowano na krwi, kościach i krzykach cierpienia tych,
którzy mieli czelność nie oddać pokłonu ich wersji Boga. Rzymianie rzucali chrześcijan
na pożarcie lwom; chrześcijanie ćwiartowali tych, których uznali za heretyków,
czarowników czy czarownice; Hitler złożył miliony Żydów w ofierze fałszywemu
bogu czystości rasowej. Miliony spalono, zastrzelono, powieszono, połamano
kołem, otruto, zabito prądem i dano na rozszarpanie psom… wszystko w imię Boga.”
W „Przebudzeniu”
King dużo miejsca poświęca wierze, wymierzając oskarżycielki palec w prawie
wszystkie religie, w mniemaniu Jacobsa mamiące ludzi niepopartymi dowodami bajeczkami
o zbawieniu. Kryzys wiary Charliego po tym, co go spotkało jest całkowicie
uzasadniony. Nawet więcej: osobiście całkowicie podzielam jego kontrowersyjne
poglądy, co przez długi czas nie pozwalało mi spojrzeć na niego, jak na
antagonistę. Przy kreacji tej postaci King istotnie przeszedł samego siebie. Z
jednej strony Jacobs był modelowym burzycielem, igrającym z materią, której nie
rozumiał. Niedopuszczającym do siebie myśli o ewentualnych poważnych konsekwencjach
swoich eksperymentów z tajemną elektrycznością, pragnąc jedynie zakpić ze
znienawidzonego Boga bądź udowodnić jego nieistnienie. Ale z drugiej strony
Charles jawił się, jako przypadkowa ofiara okrutnego losu, osoba, która
straciła wszystko poza swoim hobby oraz wyzwolony racjonalista w miasteczku zdominowanym
przez głęboko wierzące owieczki. W jego osobie odnalazłam sporo nawiązań do
naukowca, wykreowanego przez Mary Shelley, Frankensteina, ale również troszkę
typowych dla pióra Kinga cech, wprowadzających sporo ambiwalencji w jego rys
psychologiczny. Gorzej niestety wypadł główny bohater, narrator Jamie Morton,
przeprowadzający nas przez najważniejsze wydarzenia z całego swojego życia. Od
lat najmłodszych po podeszły wiek. Stephen King podobny skrótowy przekrój przez
życie protagonisty zaprezentował w „Doktorze Sen” i już tam takim zabiegiem
mocno spłaszczył głównego bohatera. Tutaj jest niestety podobnie. Krótkie
momenty przełomowe z egzystencji Jamie’go i rychłe przeskoki w czasie nie pozwoliły
mi całkowicie utożsamić się z nim, nie potrafiłam wejść w jego skórę na tyle,
aby czuć to, co on. To poważny zarzut, zważywszy na zdolność Kinga do kreowania
niemalże żywych postaci, którą zawsze obnażał w swojej wczesnej twórczości. Czytając
„Przebudzenie” odniosłam wrażenie, że nie miał pomysłu na Jamie’go, a
rozciągając akcję na jego całe życie dodatkowo pogorszył sytuację. Co więcej te
częste przeskoki z czasie pozbawiły grozy sporo wątków mających miejsce w
środkowej części książki. Kiedy dorosły, uzależniony od narkotyków Jamie
ponownie spotyka Jacobsa na jarmarku, odkrywa, że jego dawny pastor trudni się kuglarskimi
sztuczkami. W tym miejscu King delikatnie nawiązuje do innej swojej powieści,
pt. „Joyland”, po czym przechodzi do wątku, sukcesywnie rozwijanego w dalszej części
lektury. Po uzdrowieniu Jamie’go z wykorzystaniem elektryczności King od czasu
do czasu dotyka ustępów stricte horrorowych. Halucynacje głównego bohatera,
lunatykowanie, w trakcie którego sam się rani i koszmarne sny z okaleczonymi
członkami jego rodziny w rolach żywych trupów. Te wątki, owszem ciekawie
urozmaicały fabułę, podobnie jak niepokojące zachowania innych osób uzdrowionych
przez Jacobsa, ale w moim mniemaniu King nie rozwinął ich należycie, co
pozbawiło je sporej dawki grozy i tajemniczości.
„Religia to
teologiczny odpowiednik klasycznego przekrętu ubezpieczeniowego, polegającego
na tym, że rok po roku wnosisz składki, po czym, kiedy chcesz ze swojej
sumiennie opłacanej polisy skorzystać, dowiadujesz się, że firma, która brała
od ciebie pieniądze, tak naprawdę nie istnieje.”
Środkowa partia „Przebudzenia”
w moim mniemaniu jest najsłabsza. Ale to czysto subiektywna opinia, ponieważ
King sporo miejsca poświęca branży muzycznej, która nie wpisuje się w moje
zainteresowania. Ktoś, kto lubi odkrywać tajniki tej profesji na pewno będzie
zadowolony – ja byłam raczej znudzona. Ale (jak sam polski tytuł wskazuje) King dał mi
szansę się obudzić w ostatniej partii powieści, a dokładniej z chwilą powrotu
Jamie’go w rodzinne strony. Wrażenie, jakie główny bohater artykułuje po powrocie
do Harlow przypomniało mi „To” – tam również powracający do domu bohaterowie
mówili, że czują się, jakby cofnęli się do czasów dzieciństwa. Ale wbrew
pozorom King nie wraca już do sielanki z początku powieści, a wręcz przeciwnie –
od tego momentu cały nacisk kładzie na budowanie coraz bardziej zagęszczającej
się atmosfery grozy. Drogi Jamie’go i Jacobsa znowu się krzyżują. Dzięki pracy
jarmarcznego kaznodziei uzdrawiającego chorych pod obłudną przykrywką Boskiego
narzędzia Jacobs się wzbogaca i przechodzi na emeryturę, aby całkowicie poświęcić się swojemu
przerażającemu eksperymentowi. Przeznaczenie znowu krzyżuje jego losy z Mortonem,
który stanie się jedynym świadkiem koszmaru, przywołanego za pomocą tajemnej
elektryczności. Warto było przecierpieć nudnawą środkową część lektury dla tak
klimatycznej, przygnębiającej i miejscami makabrycznej końcówki. UWAGA SPOILER King pod koniec również
nawiązuje do pióra arcymistrzów literatury grozy. Najpierw imieniem kobiety (i nazwiskiem
jej ojca), która powstanie z martwych zdradza nawiązania do „Frankensteina” (chociaż imię Mary może równocześnie nawiązywać do "Wielkiego Boga Pana" Machena),
które ciągnie również w trakcie ostatniego eksperymentu Jacobsa - wskrzeszenie umarłej. Wyniki owego
przedsięwzięcia są również mocno inspirowane Lovecraftem, utrzymane w
klimacie jego prozy i tożsamym jego twórczości uniwersum KONIEC SPOILERA. Mocno lovecraftowskie
są również odniesienia do „De Vermis Mysteriis” („Tajemnic Robaka”), fikcyjnej
księgi „stworzonej” przez Roberta Blocha i włączonej do mitologii H.P. Lovecrafta, do której King nie odnosi się
pierwszy raz. Zrobił to już w opowiadaniu zatytułowanym „Dola Jerusalem”,
zamieszczonym w zbiorze „Nocna zmiana”. Ponadto fabuła „Przebudzenia”
jeszcze troszkę odnosi się do opowiadania Arthura Machena pt. „Wielki Bóg Pan” (ale wiem
to jedynie po przeczytaniu streszczenia tego tekstu – samo opowiadanie wraz z
innymi tego autora zebranymi w jednym zbiorze dopiero czeka na moim biurku na przeczytanie).
Nawiązań do innych arcymistrzów literatury grozy nie wyłapałam, ale na pewno
gdzieś tam w „Przebudzeniu” się pojawiają, co można wywnioskować po dedykacji
Stephena Kinga.
„Przebudzenie” to
w wielkim skrócie taka kompilacja ducha Stephena Kinga i innych przełomowych dla
literatury grozy autorów wiekopomnych dzieł, którym niniejsza powieść oddaje
należyty hołd. Mieszanka horroru z dramatem, która choć ma swoje słabsze
momenty rozpatrywana, jako całość całkowicie się broni. Tę powieść King
zauważalnie napisał dla swoich stałych czytelników oraz koneserów kultowych
opowieści grozy, ale reszta też nie powinna mieć problemów ze zrozumieniem głównej osi fabularnej. Arcydzieło na miarę wczesnej
twórczości Stephena Kinga to, to nie jest – może i by było, gdyby końcowy
eksperyment Jacobsa rozciągnąć na większą część książki – ale miejscami
udowadnia, że mój mistrz nie zatracił jeszcze całego wyczucia gatunku, co
zaczynałam podejrzewać po „Doktorze Sen”. Mam nadzieję, że to początek
wielkiego powrotu Stephena Kinga do gatunku, na którym się wzbogacił – i przy
okazji nas, jego czytelników.
Baza recenzji Syndykatu ZwB
Baza recenzji Syndykatu ZwB