Jack Ketchum „Przebudzenie”

 

Biznesmen z parapsychicznymi zdolnościami Jordan Thayer Chase zostaje przyzwany do Grecji przez zagadkową siłę, która najpierw prowadzi go do wypełnionego obezwładniającą mocą grobowca w Mykenach, gdzie mężczyzna doznaje przerażającej wizji. A niedługo potem rusza na poszukiwania potężnej istoty, która na nieszczęście ludzkości przebudziła się w zapomnianej starożytnej jaskini.

Amerykański turysta, powieściopisarz Robert Dodgson i jego nowy przyjaciel, specjalista od relacji damsko-męskich, który odziedziczył po ojcu świetnie prosperującą firmę farmaceutyczną, Danny Hicks, w miasteczku Matala na Krecie wdają się w wakacyjne romanse z Francuzką Michelle Favre i Greczynką Lelią Narkisos. Ale tylko podniecająca przygoda Danny'ego ma szansę przerodzić się w poważny związek, zauroczenie jego kolegi nie trwa bowiem długo - ekstazę nieubłaganie wypiera strach przed kobietą nieziemsko toksyczną. Rob ma za sobą niejeden fatalny związek, ale nic nie mogło go przygotować na spotkanie z tak nieziemsko drapieżnym stworzeniem, jak Lelia.

Okładka książki. „Przebudzenie”, Wydawnictwo Skarpa Warszawska 2024

Po względnym komercyjnym sukcesie kontrowersyjnego debiutu powieściowego z 1980 roku pt. „Off Season” (pol. „Poza sezonem”) - otwarcie kanibalistycznego cyklu dokończonego („The Woman”) z Luckym McKee – oraz kompletnym fiasku „Ladies' Night” (pol. „Babski wieczór”) i mocno niezadowalającej sprzedaży „Hide and Seek” (pol. „Zabawa w chowanego”), Dallas William Mayr, protegowany Roberta Blocha - autora między innymi legendarnej „Psychozy” po raz pierwszy zekranizowanej przez Alfreda Hitchcocka w 1960 roku i członka Kręgu Lovecraftowskiego - działający pod pseudonimem Jack Ketchum, nieodżałowany amerykański pisarz, przez Edwarda Lee tytułowany ojcem chrzestnym splatterpunku, a przez Stephena Kinga najstraszniejszym facetem w Ameryce, postanowił wykorzystać własne doświadczenia w pracy twórczej. Przywołać potęgę kraju (a raczej jej namiastkę), w którym zakochał się w roku 1977 – pierwsza wizyta w Grecji, rozmyślnie przeciągnięta do czterech miesięcy; druga, w 1983 roku, trwała dwa miesiące – podzielić się tym rodzajem majestatu, z którym obcował bardzo rzadko (zbliżony stan ogarniał go chociażby podczas nocnych spacerów po lasach w stanie Maine). Nad „She Wakes” (pol. „Przebudzenie”) - a właściwie „The Huntress”, bo tak brzmiał pierwotny tytuł książki uznawanej (także przez samego autora) za pierwszy horror nadnaturalny Jacka Ketchuma – mistrz literatury suspensu pracował, jak to określił w posłowiu, „między 1983 i 1984 rokiem”. Powieść rodziła się w niemałych bólach na jego wiernej elektrycznej maszynie do pisania IBM Selectric, a potem powtórzyła się koszmarna sytuacja z „Ladies' Night”. Spłukanemu powieściopisarzowi, pomimo usilnych starań, nie udało się znaleźć wydawcy dla swojego „eposu greckiego”, nieprzesadnie brutalnej opowieści o „demonicznej” femme fatale, a z domniemanej depresji wyciągnął go długoletni przyjaciel Robert Bloch, któremu doświadczenie podpowiadało, że prędzej czy później czas dla „Łowczyni” nadejdzie. Tymczasem radził skupić się na innym projekcie – Ketchum posłuchał i jakiś czas później, w 1987 roku, na amerykańskim rynku pojawiła się powieść „Cover”.

Do paranormalnej greckiej przygody człowiek najbardziej znany jako Jack Ketchum, specjalista od prozy bezkompromisowej, wrócił po wydaniu „Cover”, które zbiegło się ze śmiercią jego mamy, naturalnie działającą demobilizująco na artystyczną duszę wielkiego odkrycia pisarskiego wiecznie żywego (unieśmiertelniony poprzez swoją twórczość) Roberta Blocha. Nie miał weny ani powodu, by na siłę szukać pomysłu na kolejną książkę, skoro jedną miał w zapasie. Uznał, że tekst wymaga paru poprawek i z zapałem zabrał się do szlifowania powieści „The Huntress”, którą niebawem przemianuje – życzenie wydawcy – na „She Wakes”. Ponowną obróbkę materiału przerwała przemożna potrzeba pochylania się nad tragedią pewnej dziewczyny. W efekcie w 1989 roku odbyła się światowa premiera fikcyjnej historii Leli Narkisos i częściowo autentycznej historii Meg Loughlin (sfabularyzowana wersja wstrząsającej sprawy kryminalnej z lat 60. XX wieku, niewyobrażalnej męki nastoletniej Sylvii Likens), opus magnum Jacka Ketchuma (a przynajmniej najpopularniejsze dzieło, bo w przeciwieństwie do paru innych utworów tego pana, żadnej nagrody nie zdobyło, co wbrew pozorom wciąż ma decydujące znaczenie dla jakiejś części opinii publicznej)... ale na uznanie czytelników musiało „trochę” poczekać. „She Wakes” i „The Girl Next Door” („Przebudzenie” i „Dziewczyna z sąsiedztwa”) jakiś czas „spędziły w czarnej dziurze” (tj. minimalne zainteresowanie czytelników), z której w wielkim stylu wyskoczyła tylko ta druga bestyjka, totalnie depresyjny utwór całkiem solidnie przeniesiony na ekran w 2007 roku przez Gregory'ego Wilsona. Ponoć pierwszy supernatural horror (śmiem twierdzić, że już powieść „Ladies' Night” - napisana wcześniej, uwolniona później - zahaczała o sferę nadprzyrodzoną), czterokrotnego zdobywcy Bram Stoker Award, Wielkiego Mistrza World Horror Convention Jacka Ketchuma, polską premierę miał dopiero w 2024 roku. Edycja w miękkiej oprawie wypuszczona przez Wydawnictwo Skarpa Warszawska. Powieść porządnie przetłumaczył pan Robert J. Szmidt, a stosownie upiorne opracowanie graficzne okładki zawdzięczam(y) panu Mariuszowi Banachowiczowi. „Przebudzenie” otwiera „lekko zafałszowane” (przerobione) wspomnienie autora z greckich wakacji. Wyprawa do historycznego grobowca w pobliżu Myken - Skarbca Atreusza (grób Agamemnona) - która w „Przebudzeniu” przeobraziła się w mediumiczne doświadczenie człowieka w gruncie rzeczy przyzwyczajonego do podobnych przeżyć. Można jednak śmiało założyć, że Jordan Thayer Chase w jaskini na grackiej prowincji doznał najbardziej przerażającego objawiania w swoim niezwyczajnym życiu. Paśmie sukcesów, w największej mierze zawdzięczanym wrodzonym zdolnościom parapsychicznym. Biznesmen z szóstym zmysłem na tropie pradawnego Zła. Przydługi prolog i przeskok do Roberta Dodgsona, trzydziestoparoletniego „ucznia” młodszego o jakieś dziesięć lat Danny'ego Hicksa. Amerykanina przebywającego w swoim ulubionym miejscu na Ziemi, protagonisty „stworzonego na obraz i podobieństwo jego stwórcy”. W każdym razie ze wszystkich postaci występujących w „Przebudzeniu” Jack Ketchum przypuszczalnie najwięcej z siebie dał właśnie Dodgsonowi. I nie chodzi tylko o niespełnione aspiracje artystyczne, nieprzynoszące pożądanych rezultatów próby przebicia szklanego sufitu w literackim światku, zrobienia satysfakcjonującej kariery w trudnej branży - rozczarowujące publikacje; pretensjonalne powieści Dodgsona i pewnie zbyt śmiałe, jak na masowy rynek, powieści Jacka Ketchuma. Autor „Przebudzenia” w Grecji też poznał „bardzo dziwną, niezwykłą” kobietę. Krótkotrwały romans z Irlandką natchnieniem dalece bardziej niebezpiecznego wakacyjnego - przedwielkanocnego – romansu Roberta Dodgsona.

Okładka książki. „She Wakes”, 47North 2013

„Zapanował tu jakiś letarg. Ludziom jest wszystko jedno. Wszystko się rozpada, ale żeby coś naprawić? […] Terroryści wparowują na lotniska, zabijają ludzi, wyparowują jak kamfora. Dawne wartości przestają mieć znaczenie. Koniec z otwartością na nowe idee, na nowych ludzi, koniec z szacunkiem dla tradycji. Gościnność? Zapomnijcie o niej!”

Antybohaterkę „Przebudzenia” Jacka Ketchuma poznamy już w prologu – centralna przestrzeń dzielona wyłącznie z Jordanem Thayerem Chase'em (narracja trzecioosobowa z niejedną postacią prowadzącą); z czasem to najbardziej wyeksponowane grono (imiona i/lub nazwiska tytułami większości rozdziałów, bez wyjątku nieponumerowanych, jeśli nie liczyć odliczania dni w dalszej partii książki) powiększy się o Roberta Dodgsona, Angielkę Billie Durant i Francuza Gerarda Sadliera – jako mizoandryczną samookaleczającą się kleptomankę wynajmującą kwaterę w Santorynie z działającą jej na nerwy Szwedką. Po drastycznym zakończeniu tej znajomości - w sumie zapowiadało się dużo mocniejsze pożegnanie ze współlokatorką – okrutna Lelia zjawi się w miejscowości Matala na Krecie, gdzie pozna nauczycielkę z Francji, Michelle Favre, dziedzica firmy farmaceutycznej ze Stanów Zjednoczonych, Danny'ego Hicksa, i wreszcie jego straumatyzowanego rodaka, powieściopisarza Roberta Dodgsona. Przedstawi się jako Greczynka Lelia Narkisos i niezwłocznie zarzuci lepką sieć na upatrzonego mężczyznę rozpamiętującego makabryczne rozstanie. Nieodwracalna tragedia, którą można by nazwać kumulacją „klątwy miłosnej” rzuconej na Roberta Dodgsona przez sadystyczną Tyche, gdyby na jego drodze nie zmaterializowała się seksowna Lelia. Zaborcza diablica, która z jakiegoś powodu zagięła parol na niczym niewyróżniającego się turystę. Wydawać by się mogło, że takiej kobiecie w oko prędzej wpadnie Danny - zdecydowanie bardziej kontaktowy, atrakcyjniejszy wizualnie (w każdym razie, kiedy chłopaki są razem, to za nim najczęściej oglądają się panie) i chyba lepiej ustawiony finansowo – że tak twardy charakter nie zainteresuje się tak niepewnym siebie kawalerem, jak Robert Dodgson. Z drugiej strony mówią, że przeciwieństwa się przyciągają... Mówią też, że swój swego pozna. Czy to możliwe, że piękna nieznajoma wyczuła w rzekomo potulnym mężczyźnie bratnią bestię? Uśpione żądze, które Lelia za wszelką cenę zamierza obudzić? Archetypiczny motyw kuszenia przez podstępnego Węża (Żmiję!), dla którego przeciwwagą będzie Billie Durant, anielski głos w wewnętrznym konflikcie protagonisty. Odwieczna walka dobra ze złem, walka o nieśmiertelną duszę niekoniecznie tylko nieszczęsnego kochanka przedwiecznej femme fatale. Klasyczne „przeciąganie liny” w mistycznym państwie, w którym lata przed tytułową pobudką zachodziły niepokojące zmiany. „Przebudzenie” Jacka Ketchuma mogłoby nie powstać, gdyby nie szok, jaki ogarnął go po powrocie do Grecji w 1983 roku. Zaledwie sześć lat minęło od jego poprzedniej (pierwszej) wizyty w tej magicznej krainie – „mieszaninie intensywnej duchowości i czystej fizyczności”, jako rzekł w dodatku do omawianej powieści przygotowanym w sierpnia 2001 roku – a gołym okiem było widać, że „wszystko się rozsypywało”. Zanikające tradycje (przygnębiające nasiąknięcie kulturą zachodnią; Grecy upodabniający się do rodaków pana Ketchuma), ordynarna nowoczesność szpecąca historyczne krajobrazy, zakłócająca przepływ starożytnej mocy... „Przebudzenie” miało być swego rodzaju modlitwą w intencji „starej” Grecji, może nawet błagalnym psalmem do nieśmiertelnych mieszkańców Olimpu, aktem rozpaczy, lamentem dopraszającym się o odrodzenie ukochanego kraju. O zgładzenie demona rozpadu. Ponętna Entropia, personifikacja zachodniej zgnilizny toczącej kolebkę demokracji? Bogate, unikalne dziedzictwo kulturowe zagrożone przez zmiennokształtne stworzenie nieradzące sobie z odrzuceniem:) Zemsta Królowej Legionu, szkaradnego zastępu, który może zostać odebrany jako pójście po linii najmniejszego oporu – banalne zaostrzenie akcji, niepotrzebne zapożyczenie z UWAGA SPOILER George'a A. Romero czy innego Lucio Fulciego KONIEC SPOILERA – mnie jednak za bardzo spodobały się te paskudne widoki, by utyskiwać na taki rozwój wydarzeń na klaustrofobicznej wyspie. A zrobi się jeszcze ciaśniej - ostatni przystanek w desperackiej ucieczce przed niszczycielką siłą. Wyspa z Obłąkaną Chatą - wyborne szaleństwo – gdzie zgromadzą się bodaj ulubione zwierzęta Ketchuma i inne przyjemniaczki. Wyspa z Przeklętą Górą, gdzie rozegra się jedna z najdziwniejszych ostatecznych konfrontacji w historii gatunku. Dobrze, „trochę” przesadziłam, ale to na pewno był niecodzienny widok. Niektórzy mogą uznać, że Jacka Ketchuma zbytnio poniosło, mniej jednak ten „wykoślawiony” element ładnie wpasował się w całość. W nietypowy pomnik - bynajmniej nagrobny - dla Grecji.

Moim zdaniem niedocenione dziełko autora niesłynącego z subtelności, nieodżałowanej pamięci Dallasa Williama 'Jacka Ketchuma' Mayra. Drapieżna powieść o zjawiskach nadprzyrodzonych od człowieka, którego zawsze najbardziej przerażały potworności ludzkie. „Przebudzenie” to jeden z nielicznych horrorów nadprzyrodzonych w pisarskim dorobku Wielkiego Mistrza Literatury Bezkompromisowej. Jedyna w swoim rodzaju wycieczka krajoznawcza – istna demolka z miłości do Prawdziwej Grecji urządzona. W pęczniejącej atmosferze niesamowitości, hipnotyzującej tajemniczości i nienaturalnego zaszczucia. Klimatyczna opowieść lekko krwista. Mnie porwała.