Rok
1935. Pięciu Anglików zamierza zdobyć szczyt Kanczendzonga w
Himalajach. Ekspedycji przewodniczy major Cotterell, a pozostali
członkowie to doktor Stephen Pearce, jego starszy brat Christopher
zwany Kitsem, Garrard i McLellan. Kits od dziecka jest fanem Edmunda
Lyella, generała, który kierował wyprawą na Kanczendzongę w 1906
roku. Nie licząc wynajętych kulisów tylko on i niejaki Charles
Tennant wrócili do domu. Pozostali członkowie tej ekspedycji
ponieśli śmierć. Zostali pokonani przez górę. Stephen Pearce nie
chce, aby wyprawa z 1906 roku rzutowała na ich przygodę, nie
zapoznaje się nawet z jej szczegółami przed wyruszeniem w drogę.
Jego brat wręcz przeciwnie: byłby wprost wniebowzięty, gdyby
natrafili oni na jakieś ślady ekspedycji Edmunda Lyella. Stephen
jako pierwszy zacznie rozważać możliwość obecności kogoś lub
czegoś niepożądanego w ich pobliżu. Zacznie go dręczyć myśl,
że w tych ekstremalnie trudnym warunkach mogą być obserwowani
przez jakąś wrogo nastawioną do nich istotę. Taką, która tylko
czeka na odpowiedni moment do zaatakowania strudzonych alpinistów.
Michelle
Paver urodziła się w Afryce, ale gdy miała trzy latka
przeprowadziła się wraz z rodziną do Anglii. Po skończeniu
studiów przez jakiś czas pracowała w kancelarii prawnej, ale
niedługo po napisaniu swojej debiutanckiej powieści „Without
Charity” (po raz pierwszy opublikowanej w roku 2000), porzuciła
karierę prawniczą na rzecz pisarstwa. Od tego czasu stworzyła
między innymi poczytną serię fantasy „Bogowie i wojownicy”,
tak zwaną „Kronikę Pradawnego Mroku” dla nieco młodszych
czytelników i „Cienie w mroku”, horror nominowany do Shirley
Jackson Award. Wystarczy zapoznać się ze skrótowym opisem fabuły
tej ostatniej, żeby znaleźć podobieństwa pomiędzy nią i
późniejszą „Przepaścią”. Wychwalanym przez krytyków
kolejnym horrorem brytyjskiej powieściopisarki osadzonym w mroźnej
scenerii.
Z
tego, co zdążyłam się zorientować Michelle Paver ciągnie w
dwóch bardzo różnych kierunkach: w stronę literatury dla
młodzieży i dla dorosłych czytelników. W tej drugiej kategorii
celuje w horror/thriller, podczas gdy w pierwszej skłania się ku
fantasy. Nie wiem, czy wyciągam właściwe wnioski, bo opieram się
jedynie na informacjach znalezionych w Internecie, ponieważ
„Przepaść” to jak na razie jedyna książka Michelle Paver, z
którą miałam przyjemność się zapoznać. Tak, przyjemność, co
szczerze powiedziawszy trochę mnie zaskoczyło. Bo pierwszy rzut oka
na tę króciutką publikację i pierwsze zdania, które przeczytałam
nastroiły mnie na horror klasy B. Na coś w stylu Guya N. Smitha i
Harry'ego Adama Knighta. Żeby była jasność: lubię czasem
odprężyć się przy prościutkich utworach grozy obu tych panów,
ale nieporównanie więcej frajdy mam z obcowania z bardziej
rozbudowanymi powieściami, z historiami, w których aż roi się od
szczegółowych opisów. W „Przepaści” takowych stanowczo
brakuje – to zdecydowanie nie jest proza w stylu „Terroru” Dana
Simmonsa, bo przecież mroźna sceneria co poniektórym może właśnie
to sugerować. Paver operuje tutaj uproszczonym językiem – snuje
tę opowieść w sposób skrótowy posługując się krótkimi,
nieskomplikowanymi zdaniami, które jednak niosą sporo treści.
Udało jej się pobudzić moją wyobraźnię na tyle, abym nie miała
nieprzyjemnego poczucia całkowitego oderwania od bohaterów tej
historii i coraz to bardziej zagadkowych wydarzeń, w centrum których
się znajdują. Sprawę z tego dodatkowego, nieprzewidzianego
zagrożenia zdaje się zdawać sobie tylko doktor Stephen Pearce,
który został wcielony do tej ekspedycji jako ostatni, w zastępstwie
innego lekarza. Do śmiertelnie niebezpiecznej wyprawy na
Kanczendzongę, drugi co do wysokości szczyt w Himalajach. Ciekawe
jest to, że choć Michelle Paver aż nadto wszystko upraszcza, że
choć posługuje się tak niewyszukanym słownictwem, tak uszczupla wszelkie opisy, to udaje jej się uniknąć niechlujstwa. A
przynajmniej ja nie miałam wrażenia obcowania z książką, jak to
się mówi, spisaną na kolanie. „Przepaść” to nie jest jakaś
na wskroś banalna, prymitywna, naprędce sklecona historyjka o
pięciu Anglikach i grupce ich tragarzy walczących z żywiołami
i... czymś, czego natury przez jakiś czas można się tylko
domyślać. Czy na tej skutej lodem, smaganej śniegiem górze ukrywa
się człowiek z krwi i kości z jakiegoś powodu nieprzyjaźnie
nastawiony do śmiałków starających się zdobyć szczyt
Kanczendzonga? A może to jakiś stwór niemalże żywcem wyjęty z
niektórych opowieści H.P. Lovecrafta? Równie prawdopodobne jest
jednak to, że Michelle Paver wybrała dużo szczerzej
rozpowszechniony motyw – motyw ducha nawiedzającego to
nieprzyjazne miejsce i starającego się zabić każdego, kto odważy
się w nie zapuścić. No dobrze, a co jeśli narrator, doktor
Stephen Pearce, zaczął tracić zmysły? Jeśli okaże się, że
zostaliśmy wciągnięci w szaleństwo głównego bohatera
„Przepaści”, że wszystko rozegrało się jedynie w jego
rozchwianym przez wysokość na jakiej się znajdował i przez
panujące tam warunki atmosferyczne, umyśle? Myślę, że
przynajmniej część czytelników będzie miało na uwadze taką
ewentualność i dzięki temu pokryją się cienkim pancerzem
nieufności. Będą podejrzliwi względem doktora Stephena Pearce'a,
ale nie w tak dużym stopniu, żeby kategorycznie odrzucać jego
fantastyczną teorię.
Co
poniektórzy z moich wcześniejszych słów mogli już wysnuć taki
wniosek, ale na wszelki wypadek napiszę tak: to niepewność co do
faktycznej natury zagrożenia oraz co akurat się z tym wiąże,
wątpliwości co do stabilności psychicznej głównego bohatera i co
za tym idzie oceny jego sytuacji dla mnie są najmocniejszą stroną
„Przepaści” Michelle Paver. Powieść ta nie namieszała mi tak
w głowie, jak chociażby „Dom z liści” Marka Z. Danielewskiego, „Nocny film” Marishy Pessl, czy „Prawdziwa historia” Delphine de Vigan, którą na ekran przeniósł Roman Polański, ale nie
mogę stwierdzić, że wszystko przez cały czas było dla mnie
oczywiste. Gdybym napisała, że szybko odgadłam z jakiego rodzaju
historią mam tutaj do czynienia, że wybrałam sobie jeden konkretny
motyw wpisany w tradycję literatury i kina grozy i uparcie trzymałam
się go, aż do ostatnich stronic „Przepaści”, które
powiedziały mi, że niestrudzenie podążałam tą właściwą
ścieżką interpretacyjną to zwyczajnie bym skłamała. Bo choć
jedna taka droga bardziej od pozostałych do mnie przemawiała (jak
się okazało ta właściwa) to jednak aż do końca tej opowieści
dręczyły mnie wątpliwości. Musiałam brać pod uwagę też inne
możliwości, nie mogłam tak po prostu ich skreślić. W wielu
momentach mamiły mnie obietnicą wtajemniczenia – każda z nich (a
tak naprawdę rozważałam jeszcze tylko dwie inne ewentualności)
mówiła „chwyć się mnie, a przechytrzysz autorkę, rozszyfrujesz
jej zamysł zanim sama zechce ci go wyjawić”. Ależ mnie korciło,
żeby ulec tym namowom – zwłaszcza jednej, jakże atrakcyjnej z
mojego punktu widzenia. Dużo bardziej atrakcyjnej od tej, co do
której najmocniej się skłaniałam. Innym jakże korzystnym dla tej
publikacji elementem „Przepaści” jest pomysł na swego rodzaju
zazębianie się dwóch rożnych wypraw. Tej, którą akurat
śledzimy, ekspedycji pod kierownictwem majora Cotterella z roku 1935
i wyprawy pod przewodnictwem generała Edmunda Lyella z roku 1906. Ta
druga, owe echa przeszłości zdają się wybrzmiewać w umownej
teraźniejszości (tj. w roku 1935). To, co wydarzyło się na tej
ekstremalnie trudnej trasie w pierwszej dekadzie XX wieku w jakiś
sposób rzutuje na wspinaczkę tą samą drogą toczącą się
dwadzieścia dziewięć lat później. Michelle Paver w najróżniejszy
sposób aż nadto wyraziście splata ze sobą te dwie wyprawy, ale
mnie najbardziej zaintrygował mniej oczywisty fakt. Nie wiem nawet,
czy Paver zrobiła to celowo, czy miała świadomość tego, że ten
konkretny aspekt w umyśle czytelnika także może jawić się niczym
punkt styczny dla tych dwóch wypraw, których celem jest/był szczyt
Kanczendzonga. Chodzi o starszego brata narratora nazywanego Kitsem i
Edmunda Lyella, który po zakończeniu swojej tragicznej ekspedycji
napisał poczytną książkę, kreując się w niej na prawdziwego
bohatera. Kits od lat jest jego fanem i w sumie trudno się temu
dziwić, bo (i tutaj mamy to jakże intrygujące połączenie) ma
podobny, jeśli nie taki sam, charakter. Obaj to samochwały,
egoiści, pozerzy, ludzie uważający się za pępki świata,
traktujący innych z góry, ale posiadający charyzmę, która każe
pokornie, czasami nawet z uśmiechem na twarzy znosić ich
towarzyszom lekceważące teksy, jakie zwykli kierować
w ich stronę. Kits dokładnie tak traktuje swojego brata, który
zdaje się powoli tracić cierpliwość, który może w końcu pęknąć
i dopuścić się wówczas zbrodniczego czynu. Ale o jego relacjach z
pozostałymi uczestnikami wiemy tylko tyle, że ich nie obraża, tak
jak brata, aczkolwiek uważa się za lepszych od nich i pewnie ci
doskonale o tym wiedzą. Kulisi to dla niego zabobonni biedacy,
którymi nie należy się zbytnio przejmować. I chociaż niektóre
decyzje kierownika wyprawy, majora Cotterella, doprowadzają go na
skraj wściekłości, nie popycha go ona do niesubordynacji. Michelle
Paver pokrótce przybliża nam charakterystykę Edmunda Lyella i
najważniejsze szczegóły z wyprawy na Kanczendzongę zorganizowanej
przez niego w 1906 roku, dzięki czemu możemy odnaleźć liczne
podobieństwa pomiędzy nim a Kitsem. Przy tym wszystkim autorka cały
czas mniej lub bardziej udanie stara się zagęszczać atmosferę
paranoi konsekwentnie co jakiś czas wypieraną przez klimat
zagrożenia z zewnątrz czyhającego na nieustraszonych alpinistów.
Czy to fizycznego, czy nadnaturalnego. A to wszystko z kolei
nieustannie otacza aura wyalienowania, pozostawania z dala od
cywilizowanego świata, na skutym lodem terytorium, gdzie jeden
fałszywy krok może skutkować natychmiastową śmiercią, skąd nie
sposób szybko wydostać się w przypadku pojawienia się jakiejś
opętanej żądzą mordu istoty, której niestraszne śnieg, mróz i
ogromna wysokość – tak duża, że mogąca zmącić umysł
niejednego człowieka.
„Przepaść”
to w miarę klimatyczny horror napisany w sposób, który powinien
przemówić do dosyć szerokiej grupy odbiorców. Bo takie
uproszczone słownictwo wydaje mi się mieć więcej zwolenników niż
bardziej rozbudowane formy snucia literackich opowieści. Zresztą,
skoro mnie, osobie, która woli obszerne tomiszcza zawierające dużo
bardziej szczegółowo opisane historie, opowieści stworzone z
prawdziwym językowym rozmachem, „Przepaść” się spodobała, to
możliwe, że znajdzie się więcej czytelników preferujących
bardziej wyczerpujące warsztaty, którzy nie uznają czasu spędzonej
nad tą powieścią za czas stracony. Bo ja tam cieszę się, że ta
pozycja wpadła w moje ręce, że mogłam zapoznać się z tym
utworem, choć do najczystszej ekstazy mnie ta historia nie
doprowadziła. Ot, dobre czytadło, skierowane głównie do
miłośników literackich horrorów i thrillerów.
Za
książkę bardzo dziękuję wydawnictwu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz