Rok
2009, Karlstad. Jedyna dziedziczka firmy modowej AchWe, młoda
kobieta Emelie Bjurwall, po kłótni z rodzicami, Sisselą i
Heimerem, wychodzi z domu i nie wraca. Policja wszczyna poszukiwania
dziewczyny, które jednak nie przynoszą rezultatu. Zamiast tego
znajdują dowody obciążające miejscowego młodzieńca pochodzącego
z ubogiej rodziny, Billy'ego Nermana. Wszystko wskazuje na to, że
chłopak zabił Emelie, ale dopóki nie ma ciała, nie można
postawić go w stan oskarżenia. Rok
2019, Baltimore. Agent FBI John Adderley po zakończeniu pracy pod
przykrywką nad sprawą dotyczącą kartelu narkotykowego, zostaje
objęty programem ochrony świadków. Choć to ryzykowne, mężczyzna
upiera się nad przeniesieniem do niewielkiego szwedzkiego miasta
Karlstad, gdzie jak wie, niedawno ponownie otwarto sprawę zaginięcia
Emelie Bjurwall. Śledztwo powierzono nowo powołanej grupie do spraw
niewyjaśnionych zbrodni w Wydziale Kryminalnym Policji w Karlstad, a
John wymusza na swoich przełożonych wcielenie go tego zespołu.
„Ostatnie
życie” (oryg. „Det sista livet”, ang. „The Bucket List”)
to debiutancka powieść zaprzyjaźnionych od dzieciństwa, Petera
Mohlina i Petera Nyströma, której
premierowe wydanie ukazało się w 2020 roku. Kryminał z solidną
płaszczyzną psychologiczną otwierający cykl książek z byłym
agentem FBI Johnem Adderleyem – druga część „Den andra
systern” swoją światową premierę miała w 2021 roku, a w Polsce
nakładem wydawnictwa Czarna Owca powieść ma ukazać się już
wkrótce pod tytułem „Druga siostra”. Mohlin i
Nyström swoją pierwszą wspólną powieść napisali w wieku
dziesięciu lat, ale po ukończeniu szkoły średniej chcieli
spróbować czegoś innego: dziennikarstwo, aktorstwo, teatr. Do
swoich dawnych zainteresowań wrócili po latach, a zaczęło się od
rozmowy (na lekkim kacu) na temat serialu detektywistycznego, który
widzieli w telewizji i który im się nie podobał. Obaj czuli, że
byliby w stanie stworzyć lepszy scenariusz, ale po namyśle doszli
do wniosku, że powinni zacząć od powieści, bo w końcu (to ich
obserwacja) większość seriali telewizyjnych opiera się na
książkach. Wymyślili więc bohatera, który wyróżniał się na
tle skandynawskich powieści kryminalnych i postawili na scenerię
kojarzącą im się z dzieciństwem: miasto w Szwecji niedaleko ich
rodzinnego Åmål. „Chcemy
tworzyć książki, które zawierają wiele nieoczekiwanych zwrotów
akcji i mają napęd, który utrudnia odłożenie książki, ale też
chcemy, aby czytanie naszych bohaterów, tego, co porusza się w ich
mózgach, było co najmniej tak ekscytujące, jak tajemnica zbrodni”
- tak opisują główne cele, jakie sobie postawili w cyklu o Johnie
Adderleyu, a z reakcji czytelników wnoszą, że udało im się je
osiągnąć.
Ze
Skandynawii idzie kolejna elektryzująca seria kryminalna. Kolejny
przebojowy cykl powieści, który może zainteresować także osoby
nieprzepadające za gatunkowymi dokonaniami pisarzy z tamtego regionu
Europy. Peter Mohlin i Peter Nyström na kartach „Ostatniego życia”
doprowadzają bowiem do zderzenia dwóch kultur. Główny bohater
książki, agent FBI John Adderley (właściwie odsunięty już od
służby), wprawdzie ma szwedzkie korzenie, ale większość życia
spędził w Stanach Zjednoczonych. Przesiąkł więc tamtejszą
kulturą, zdążył zapomnieć, jak wygląda życie w jego rodzinnej
Szwecji. Kraju, do którego na własne żądanie zostaje wysłany w
ramach programu ochrony świadków. John dostaje nową tożsamość,
fałszywą biografię i nową pracę. W Wydziale Kryminalnym Policji
w Karlstad. Dołącza do niedawno utworzonego zespołu do spraw
niewyjaśnionych zbrodni, który na pierwszy ogień wziął sprawę
sprzed dziesięciu lat dotyczącą zaginięcia Emelie Bjurwall.
Wywodzącej się z majętnej rodziny młodej kobiety, która
najprawdopodobniej została zamordowana. Głównym podejrzanym był,
i nadal jest, czarnoskóry mężczyzna pochodzących z ubogiej
rodziny, Billy Nerman, który obecnie samotnie wychowuje ośmioletnią
córkę Nicole. Prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą –
warsztat samochodowy – nadużywa alkoholu i klepie biedę.
Najbliższą przyjaciółkę, właściwie jedyną, ma w swojej matce,
Gunvor, która od jakiegoś czasu przebywa w domu spokojnej starości.
Choć nie został skazany, ani nawet postawiony w stan oskarżenia w
związku z domniemaną śmiercią Emelie Bjurwall (nie ma ciała, nie
ma zbrodni), mieszkańcom Karlstad wystarczyło, że policja wskazała
go jako głównego – w zasadzie jedynego – podejrzanego.
Społeczeństwo Karlstad już dawno temu wydało wyrok. Winny i
skazany na dożywotne szykany, ostracyzm. Jego jedyne dziecko,
zaledwie ośmioletnia dziewczynka, podziela jego los. Dlaczego? Bo
jest jego córką – stara zasada wciąż obowiązująca w tak
zwanym oświeconym, cywilizowanym świecie: grzechy rodziców
przechodzą na ich dzieci. Tak było, jest i zapewne zawsze będzie.
Ale to potem. Najpierw Peter Mohlin i Peter
Nyström pokrótce przedstawiają nam poprzedni rozdział
życia Johna Adderleya, przybliżają nam jego ostatnie zlecenie
(tajniak w szeregach Federalnego Biura Śledczego), które kończy
się objęciem go programem ochrony świadków. I tak zaczyna się
jego nowe życie. Na starych śmieciach. John przeprowadza się do
miasta Karlstad, w którym się urodził i spędził część
dzieciństwa. Potem przeniósł się wraz z nieżyjącym już ojcem,
który zostawił mu małą fortunę, do Stanów Zjednoczonych. I
nawet jeśli zdarzało mu się oglądać za siebie, jego rodziciel
dbał o to, by zawsze szybko porzucał wszelką myśl powrotu do
ojczystego państwa. Doniesienia o wznowieniu sprawy zaginięcia
Emelie Bjurwall przez policję z Karlstad zmuszają jednak Johna do
powrotu. Traktuje to jak drugą szansę od losu, wspaniałą okazję
do naprawienia tego, co w swoim mniemaniu zaniedbał. Równolegle z
tym osadzonym w 2019 roku wątkiem, śledzimy wydarzenia sprzed
dekady – autorzy dają nam zadowalający wgląd we właśnie
otwartą (tj. na płaszczyźnie retrospektywnej) sprawę zaginięcia
Emelie Bjurwall, narzucając nam punkt widzenia (acz w trzeciej
osobie – tak jak w przypadku obszaru reprezentowanego przez Johna
Adderleya) jej ojca, Heimera Bjurwalla, bezrobotnego mężczyzny,
uległego męża miliarderki, właścicielki ogromnej firmy modowej
funkcjonującej pod nazwą AchWe (rodzinny biznes, który przejęła
po swoim ojcu), Sisseli Bjurwall. Ojca nieutulonego w żalu po
stracie jedynego dziecka. Mężczyzny przechodzącego przez
niewyobrażalne męki, przeżywającego ogromne katusze rodzica,
którego najgorszy koszmar właśnie się ziścił. Mężczyzny,
który nie może oprzeć się wrażeniu, że jego małżonka i
zarazem matka jego przypuszczalnie zamordowanej córeczki, dużo
lepiej znosi – dziwnie spokojnie – tę tragiczną sytuację.
Powroty
do przeszłości w „Ostatnim życiu” Petera Mohlina i Petera
Nyströma serwowane są tylko w pierwszej partii, ale to nie znaczy,
że będziemy musieli opuścić naszego cierpiącego Heimera
Bjurwalla. Nadal będziemy podglądać jego smutny, można
powiedzieć, pusty żywot w willowej dzielnicy Karlstad, ale już
dziesięć lat później. W umownej teraźniejszości, w roku 2019,
tym samym, w którym John Adderley po wielu latach wraca do domu. No
niezupełnie. On w każdym razie tak się nie czuje. To szwedzkie
miasto jest mu prawie kompletnie obce. Potrzebuje czasu, żeby
zapoznać się z tutejszymi zwyczajami, ze szwedzkim systemem
prawnym, kulturą, której, jak podejrzewa, nigdy nie zdoła polubić.
Irytuje go przyjęty w Wydziale Kryminalnym Policji w Karlstad
zwyczaj sprzątania stołówki przez detektywów (tzw. tydzień
kuchenny), irytuje go ustawa antyalkoholowa (ograniczenie sprzedaży
alkoholu, taka tam częściowa prohibicja), irytują go potępiające
spojrzenia, jakie posyłają mu Szwedzi nauczeni nie wsiadać za
kierownicę po spożyciu alkoholu – choćby tylko dwóch piwach.
Amerykanin w Europie. Więcej: kapitalista w kraju socjalistycznym. W
kraju, w którym wręczanie napiwków na przykład taksówkarzom czy
kelnerom jest ewenementem. W tak zwanym kraju opiekuńczym, gdzie
każdy, także ludzie z niższych warstw społecznych, w jesieni
życia mogą liczyć na miejsce w domu spokojnej starości; gdzie
każdy ma tak zwaną darmową opiekę medyczną; gdzie podatki może
i są wysokie, ale przeciętny obywatel „wie za co płaci”.
Przynajmniej w teorii, bo w tym „opiekuńczym państwie” John
jakoś nie czuje się zaopiekowany. W każdym razie nie widzi tego
troskliwego podejścia do zwykłego, szarego obywatela, z której
Szwecja słynie. Bezdomność, niska jakość usług publicznych,
rozwarstwienie społeczne i oczywiście nieformalne przywileje,
jakimi cieszą się ludzie zamożni. Mohlin i Nyström nie próbują
przedstawić swojej rodzimej Szwecji jako istnej utopii, krainy
mlekiem i miodem płynącej, w której nie ma równych i
równiejszych. Bjurwallowie są w grupie równiejszych,
uprzywilejowanych, a Nermanowie to ten gorszy sort. John Adderley
szybko zostaje uświadomiony, że sprawa zaginięcia, potencjalnego
zabójstwa Emelie Bjurwall została wznowiona właściwie tylko po
to, żeby doprowadzić do skazania Billy'ego Nermana. Główny
bohater „Ostatniego życia” ma wrażenie, że tylko jego w całym
niedawno utworzonym zespole do spraw niewyjaśnionych zbrodni,
interesuje prawda; że jego koledzy nie zamierzają nawet próbować
spojrzeć na tę zagadkę nowym okiem. Klasyczny błąd śledczych:
szukanie dowodów pod tezę. Szukanie nie tyle sprawcy zbrodni, ile
materiałów obciążających człowieka, którego poprzedni zespół
zajmujący się tą sprawą, wskazał, jako głównego podejrzanego.
Właściwie to uznał go za winnego, i takie też przekonanie panuje
w grupie śledczej, do której dołącza „jedyny sprawiedliwy”,
John Adderley. On chce prawdy, a nie kozła ofiarnego. Oczywiście
nie wyklucza sprawstwa Nermana, ale w przeciwieństwie do swoich
kolegów po fachu, nie zamyka się na inne możliwości. Podchodzi do
tego z otwartym umysłem, nie czyniąc żadnych przedwczesnych
założeń, a więc i poświęcając czas też na te wątki, które
przed dekadą nie zostały należycie zbadane. Podąża za tropami,
które poprzednia ekipa śledcza porzuciła, gdy znalazł się
materialny dowód świadczący przeciwko czarnoskóremu, ubogiemu
mężczyźnie, w tamtym czasie mieszkającemu ze stanowczo
nadużywającą alkoholu matką. Dowód mocny, ale nie dość, żeby
móc go skazać za zabójstwo młodej dziedziczki rodzinnej fortuny.
Intrygująca tajemnica domniemanej zbrodni osadzona po części w
pocztówkowym, malowniczym, kolorowym, a po części nieprzyjemnie
chłodnym, ponurym i... cuchnącym średnim szwedzkim mieście. W tym
charakterystycznym, przez wielu tak uwielbianym skandynawskim
klimacie, aczkolwiek wydaje mi się, że z mocniej niż zazwyczaj
zaznaczającymi się kontrastami. Bogactwo i bieda, piękno i
brzydota, słońce i deszcz, depresyjne szarości i oszałamiająca,
orzeźwiająca paleta żywotnych, słonecznych barw. Niespodziewane
zwroty akcji, doskonale rozplanowana, dobrze poukładana,
niepowierzchownie rozpisana (i dotyczy to także postaci), upływająca
praktycznie w niesłabnącym zainteresowaniu, psychologiczna powieść
kryminalna od szwedzkiego duetu, Petera Mohlina i Petera Nyströma,
któremu wróżę świetlaną przyszłość na światowym rynku
wydawniczym. Bo to petarda jest, to ich pierwsze „Ostatnie życie”.
Kawał naprawdę porządnej, w sumie to doskonałej prozy. Moim
zdaniem to kryminał kompletny, który może się też wybronić w
oczach miłośników literackich thrillerów psychologicznych, bo na
dobrą sprawę i na tym polu uzdolnieni debiutanci (gdzieście się chowali?) swoich sił, uważam, z powodzeniem spróbowali.
Wciągająca, emocjonująca, zaskakująca, niesamowicie plastyczna
historia pewnej dziewczyny, która zaginęła bez śladu i pewnego
mężczyzny, który zawzięcie szuka Prawdy. I jeszcze wspomnę, bo
to ważne: „Ostatnie życie” to też dwie charakterne kobiety,
nie mniej, a może nawet bardziej barwne jednostki, niż bądź co
bądź wzbudzający ogromną sympatię John Adderley. Mimo, a może
właśnie dzięki temu, że raczej trudno go uznać za ideał
człowieka. Tak czy inaczej, panowie Peterowie nie starali się go
idealizować. Stawiali na realizm i to, jak mniemam, na wszystkich
polach. Tego swojego fantastycznego premierowego występu na, jak się
okazało, międzynarodowej scenie wydawniczej.
„Ostatnie
życie” na szczęście ostatnie nie jest – ciąg dalszy mrocznych
przygód byłego agenta FBI Johna Adderleya, obecnie zamieszkałego w
szwedzkim mieście Karlstad, już niedługo trafi do Polski. A
tymczasem upraszam wszystkich sympatyków powieści kryminalnych (nie
tylko tych skandynawskich, bo to taki trochę zamerykanizowany
skandynawski kryminał jest), ale i literackich dreszczowców
psychologicznych o danie szansy temu początkującemu (czego zupełnie
nie widać) tandemowi pisarskiemu ze Szwecji, wieloletnim
przyjaciołom Peterowi Mohlinowi i Peterowi Nyströmowi. Gorąco –
ach, jak gorąco! - polecam. Szczerze. Z głębi serca.
Za
książkę bardzo dziękuję wydawnictwu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz