„Verónica” (2017)

Madryt, czerwiec 1991 roku. Piętnastoletnia Verónica opiekuje się młodszym rodzeństwem, bratem Antonito oraz siostrami Lucią i Irene, ponieważ ich owdowiała matka większą część doby spędza w pracy. Cała czwórka uczęszcza do szkoły prowadzonej przez zakonnice i to właśnie w jej piwnicy Verónica, jej najlepsza przyjaciółka Rosa i znajoma Diana, podczas zaćmienia Słońca, urządzają seans z planszą ouija. Verónica chce porozumieć się ze swoim nieżyjącym ojcem, a Diana marzy o nawiązaniu kontaktu ze swoim zmarłym tragicznie chłopakiem. Ich seans ma bardzo gwałtowny przebieg i kończy się omdleniem Verónicy. Niedługo potem dziewczyna nabiera pewności, że jej i jej rodzeństwu zagraża nadnaturalny byt, którego niezamierzenie przywołała wraz ze swoimi koleżankami.

Hiszpan Paco Plaza, reżyser między innymi „Romasanty”, „Świątecznej opowieści” (2005) i „[Rec] 3: Geneza” oraz współreżyser pierwszej i drugiej części „[Rec], wraz z Fernando Navarro napisał scenariusz oparty na autentycznej historii Estefanii Gutierrez Lazaro, nastolatki, która w marcu 1990 roku wraz ze swoimi znajomymi zorganizowała zabawę planszą ouija. Ten czyn zapoczątkował serię rzekomo nadnaturalnych wydarzeń, w których centrum, aż do sierpnia 1991 roku, tkwiła nastoletnia Lazaro. Tym, co odróżnia ten przypadek od wielu innych opowieści o nadnaturalnych zjawiskach opatrzonych etykietką „oparte na prawdziwych wydarzeniach” jest raport policyjny, z którego wynika, że kilku funkcjonariuszy świadkowało niektórym nadzwyczajnym zdarzeniom zaistniałym w pobliżu Estefanii Gutierrez Lazaro.

Najnowszy pełnometrażowy horror Paco Plazy w 2017 roku był wyświetlany na różnych festiwalach filmowych, w tym na Toronto International Film Festival i London Film Festival. Zebrał wiele pozytywnych recenzji, również od tak zwanych znawców kina (krytyków), ale jak dotąd nie doczekał się szerokiej dystrybucji na arenie międzynarodowej. A bez wątpienia powinien, bo w mojej ocenie jakością przewyższa większość współczesnych horrorów trafiających na wielkie ekrany. Po twórcy „Romasanty” i „[Rec]” nie spodziewałam się wiele. Tym bardziej, że opinie widzów, z którymi zapoznałam się przed seansem „Verónicy” wskazywały na podparcie fabuły motywem, którym osobiście jestem już bardzo zmęczona, który od dawna nie zaoferował mi niczego, czym mogłabym się pozachwycać. Scenariusz Fernando Navarrro i Paco Plazy rozwija się jednak w odmienny sposób – panowie wykorzystują koncepcję silnie zakorzenioną w tradycji kina i literatury grozy, sięgają po motyw, który od dawien dawna egzystuje w horrorze, a pozycjom, które go krzewią zwykło się nadawać miano ghost story. Taką stylistykę obrał Paco Plaza w swojej „Verónice”, choć nie da się nie zauważyć, że w scenariusz wpleciono motywy charakterystyczne dla innego nurtu horroru, przez to niestety osłabiając UWAGA SPOILER wydźwięk finału. Zdecydowanie lepszy efekt by osiągnięto, gdyby już na długo przed nim nie dawano widzom do zrozumienia, że główna bohaterka jest opętana przez jakiś nadnaturalny byt. Bo to wynika chociażby z jej rozmów z niewidomą zakonnicą i oczywiście z finalizacji seansu z planszą ouija, w którym Verónica bierze udział wraz ze swoimi dwiema koleżankami KONIEC SPOILERA. Rolę tytułową powierzono debiutantce Sandrze Escacenie, która jeszcze wiele musi się nauczyć, bo z całej obsady tego filmu na moje oko radziła sobie najgorzej. Najmniej wiarygodne były wybuchy silnych emocji w jej wykonaniu. Złość, skrajne przerażenie, panika – ekspresja Escaceny raz odrzucała egzaltacją, a innymi razy nadmierną powściągliwością, tak jakby powstrzymywaniem się przed pójściem na żywioł, przed spontanicznością, zwalnianiem hamulców. Bo chwilami wyglądało to tak, jakby Escacena odczytywała swój tekst wprost z kartki, niemalże beznamiętnie recytowała, bardzo się przy tym pilnując, aby przypadkiem czegoś nie pomylić. Przeciwwagą dla jej topornej kreacji są warsztaty pozostałych aktorów, zwłaszcza małoletnich, odtwórców ról rodzeństwa Verónicy – utalentowanych dzieciaków w osobach Ivana Chavero, Bruny Gonzalez i Claudii Placer. Ta trójka najbardziej przyczynia się do podwyższenia ogólnego poziomu obsady omawianej produkcji, dlatego też nikogo nie powinno dziwić, że na płaszczyźnie obyczajowej najlepiej oglądało mi się sceny z udziałem Antonito oraz bliźniaczek Luci i Irene. Paco Plaza i Fernando Navarro sporo miejsca powierzyli właśnie tej warstwie. Wspólnemu życiu czwórki rodzeństwa w ich mieszkaniu w Madrycie, w którym mieszka także ich rodzicielka, owdowiała Ana tak ciężko pracująca w barze, że tak dzieci, jak i widzowie bardzo rzadko ją widują. Scenarzyści zahaczają też o szkolne życie Verónicy, przeprowadzając nas przez jej szybko zmieniającą się relację z Rosą, z którą do czasu feralnej zabawy planszą ouija łączyła ją wielka przyjaźń i z niewidomą zakonnicą, która kiedyś była nauczycielką w tej placówce. Teraz natomiast całymi dniami snuje się po korytarzach, będąc pod opieką pozostałych sióstr pracujących w szkole. A czasami zapuszczając się do piwnicy na papieroska. To właśnie tam zacznie wkrótce spotykać się z Verónicą, nastolatką, która nieopatrznie sprowadziła na siebie i swoje rodzeństwo ogromne niebezpieczeństwo w postaci nadnaturalnego, bardzo agresywnego bytu.

Silnie rozwinięta warstwa obyczajowa ułatwia widzowi nawiązanie więzi z protagonistami, nawet z nieprzekonująco wykreowaną tytułową bohaterką, a regularne wplatanie w nią coraz to szerzej omawianych elementów typowych dla horrorów o zjawiskach nadprzyrodzonych praktycznie nie dopuszcza do wyklucia się zniecierpliwienia u osoby nastawionej na rasowe kino grozy, a nie jedynie dramat z nielicznymi elementami horroru. W „Verónice” ten drugi gatunek szybko zaczyna dominować, bo nawet wówczas, gdy tajemnicze siły prześladujące główną bohaterkę i jej rodzeństwo znajdują się w czasowym odwrocie, każdą komórką ciała odbiera się obecność jakiegoś przyczajonego zła, bytu przygotowującego się do kolejnego ataku na nieletnich protagonistów filmu. Paco Plaza i jego ekipa stworzyli iście mroczną oprawę dla swojego projektu, dbając przy tym o wiarygodny obraz realiów lat 90-tych XX wieku i okraszając niektóre sekwencje rockowymi kawałkami muzycznymi, które to doskonale wkomponowywały się w klimatyczne zdjęcia unaoczniane już od zagadkowego prologu. Obawiałam się tylko zmniejszenia siły oddziaływania tej mrocznej oprawy i trzymającej w napięciu narracji spodziewaną dosłownością, dynamizującymi fabułę manifestacjami bytów z zaświatów, bo wziąwszy pod uwagę rok produkcji „Verónicy” wiedziałam, że istnieje większa szansa ku temu, że Paco Plaza skłoni się w stronę komputerowego efekciarstwa niźli preferowanego przeze mnie minimalizmu. Przebieg seansu spirytystycznego naprędce zorganizowanego przez trzy nastolatki w piwnicy szkoły, do której wszystkie uczęszczają, nie dał mi jasnej odpowiedzi na to pytanie. A niedługo potem zostałam skonfrontowana ze sceną, która pod tym względem jeszcze bardziej namieszała mi w głowie. Zaczyna się bowiem jak istny hołd oddany minimalizmowi – widzimy zwyczajnego mężczyznę, osobę pozbawioną upiornej charakteryzacji tkwiącą w ciemnym pokoju Verónicy i tyle absolutnie wystarczyło, żeby podnieść mój poziom adrenaliny. Ale dosłownie chwilę później napięcie spadło niemalże do zera, przyszło ogromne rozczarowanie efekciarską wstawką z rękami oplatającymi przerażoną nastolatkę. Wtedy to moje obawy wzrosły wprost proporcjonalnie do nadziei na minimalistyczny tradycjonalizm, czyli coś, czego chyba większość dzisiejszych odbiorców horrorów przyjmuje z głęboką niechęcią. Nie chciałam skrojonego na modłę współczesnego hollywoodzkiego straszaka horroru silącego się na oryginalność tylko konwencjonalnego filmu o nawiedzeniu, który nie będzie atakował mnie nadmiernym efekciarstwem. Czy to praktycznym, czy komputerowym. Pragnęłam powolnego budowania napięcia i marzyłam o żonglerce złowróżbnym klimatem. Chciałam emocji, a nie przedobrzonych wizualnych dodatków i pomijając te nieszczęsne ręce z zaświatów dokładnie to dostałam. Paco Plaza co prawda nie zrezygnował z prymitywnych jump scenek (w moim przypadku w zdecydowanej większości nieskutecznych) i wpadania w większą dosłowność w manifestowaniu niszczących mocy pochodzących z innego świata, ale nie pozwolił, aby te wybiegi w umyśle odbiorcy zawłaszczyły cały ten projekt. Były one jedynie dodatkiem, czymś co niezmiennie musiało ustępować pola minimalistycznym formom straszenia. Podnoszącemu napięcie, nieśpiesznie się rozwijającemu, odczuwalnemu, acz niedostrzegalnemu gołym okiem zbliżaniu się ogromnego niebezpieczeństwa. Muszę jednakowoż nadmienić, że moją ulubioną scenką „Verónicy” jest moment bazujący na dosłowności, sekwencja ubarwiona realistycznymi, umiarkowanie krwawymi efektami specjalnymi, wątek koncentrujący się na kanibalizmie z udziałem małoletnich postaci i tytułowej bohaterki. A więc wniosek z tego taki, że nie wszystkie skręty w stronę większego (ale w żadnym razie nieprzesadnego) efekciarstwa uznaję za zbędne odstępstwa od tego co dobre. Ponadto warto nadmienić, że Paco Plaza oddaje w „Verónice” mały pokłon kultowemu horrorowi Narciso Ibaneza Serradora pt. „Czy zabiłbyś dziecko?” - główna bohaterka właśnie ten film ogląda, gdy nocuje w salonie ze swoim rodzeństwem.

Nie mam żadnych oporów przed polecaniem „Verónicy” Paco Plazy każdemu wielbicielowi konwencjonalnych horrorów o zjawiskach nadprzyrodzonych. Osoby nastawiające się na innowacyjne kino kieruję pod inny adres, bo twórcy tego oto hiszpańskiego obrazu woleli być wierni tradycji, woleli sięgnąć po znane motywy i pokazać jak wiele mają one jeszcze do zaoferowania nawet tym odbiorcom, którzy szczycą się doskonałą znajomością niezliczonych nastrojowych horrorów niźli wypuszczać się na nowe, dotychczas niezbadane obszary tego gatunku i ryzykować tym samym wpadanie w śmieszność, pogrążanie się w oparach absurdu bądź takie przekombinowanie, że nawet najwięksi zwolennicy oryginalnych rozwiązań zatęskniliby za szablonami. Bo mnie penetracja nowych płaszczyzn fabularnych przez twórców współczesnego kina grozy, aż za często przynosi właśnie takie niepożądane doznania. Wolę takie podejście do horroru jak w „Verónice” i jestem przekonana, że część oddanych fanów gatunku obdarzy to przedsięwzięcie sympatią porównywalną do mojej, albo nawet jeszcze większą.