„Nagi instynkt” (1992)

Były gwiazdor rocka zostaje zamordowany. Sprawę prowadzi porywczy detektyw Nick Curran, a główną podejrzaną jest partnerka seksualna ofiary, bogata pisarka Catherine Tramell, która w jednej ze swoich książek opisała identyczne zabójstwo. Na pierwszy rzut oka prosta sprawa zamienia się w psychologiczną grę, w której nic nie jest takie, jakie się wydaje. Tramell wciąga Nicka w niebezpieczną rozgrywkę, która wkrótce ujawni kolejnych podejrzanych.

Kontrowersyjny thriller Paula Verhoevena, twórcy m.in. „RoboCopa”, „Pamięci absolutnej” i „Człowieka widmo”. Choć obecnie „Nagi instynkt” ma status filmu kultowego oraz wpisuje się w poczet najlepszych dreszczowców traktujących o psychopatach, na początku lat 90-tych był dwojako przyjmowany przez krytykę. Nominowany zarówno do dwóch Oscarów, Złotej Palmy i kilku innych nagród, jak i Złotej Maliny w trzech kategoriach. Przy kilkunastu nominacjach do różnych nagród jedynie Sharon Stone odebrała dwie statuetki Złotego Popcornu, co wcale nie przeszkodziło widzom, wbrew niezdecydowaniu krytyki, latami oddawać należny hołd moim zdaniem najlepszej produkcji Paula Verhoevena.

Powiedzieć, że Sharon Stone ukradła ten film to mało. Dzięki znakomitej konstrukcji scenariusza Joe Eszterhasa i własnemu wrodzonemu wdziękowi aktorka wykreowała moim zdaniem najlepszą femme fatale w historii kina, w tak wyrazisty sposób, że ilekroć pojawiała się na ekranie wszystko schodziło na plan dalszy. Catherine Tramell to bogata pisarka, z wykształcenia psycholog, która poszukuje seksualnych bodźców w niebezpiecznych gierkach psychologicznych, prowadzonych ze swoimi przygodnymi partnerami. Podobnie, jak swoje życiowe partnerki rozkochuje ich w sobie, ale w przeciwieństwie do związków z kobietami unika bliskości, skupiając się na własnej przyjemności, którą może osiągnąć jedynie wciągając ich w osobliwe rozgrywki psychologiczne. Te erotyczne przygody wplata w fabuły swoich literackich kryminałów. Gdy jej kochanek zostaje zamordowany śledczy szybko odkrywają, że sprawca zainspirował się bardzo charakterystyczną zbrodnią opisaną przez Tramell. Mężczyzna został przywiązany do łóżka i w trakcie miłosnego uniesienia zadźgany przez niezidentyfikowaną kobietę szpikulcem do lodu (niezwykle oryginalne narzędzie zbrodni!). Pozostaje tylko pytanie, czy morderczyni tak bardzo nienawidziła Catherine, aby próbować wrobić ją w zbrodnię, czy pisarka, która do perfekcji opanowała sztukę manipulacji w ten wyrachowany sposób zapewnia sobie alibi. Sprawę prowadzi Nick Curran (świetny Michael Douglas, który choć jest zmuszony ustępować pola Stone, jak zwykle całkowicie zatapia się w swoją postać) – mający poważne kłopoty z samokontrolą, twardy detektyw, który będąc przekonanym o winie Tramell, wbrew zdaniu kolegów postanawia przebić się przez jej utkaną z kłamstw skorupę i znaleźć dowody, pozwalające postawić ją przed sądem. Kiedy odkrywa, że podczas, gdy on obserwuje Tramell ona odwdzięcza mu się tym samym jego pragnienia rozszczepiają się. Kobieta pisze nową książkę, której głównym bohaterem jest policjant, zainspirowany postacią Nicka, co dla przekonanego o jej psychopatycznej naturze detektywa jest równoznaczne z jego rychłą śmiercią. Pomimo tego z przyjemnością bierze udział w jej grze. Problem w tym, że to Tramell nieustannie wysuwa się na prowadzenie. Znamienna jest scena ich rozmowy w jej domu, kiedy to przerzucają się znajomością przeszłości swojego adwersarza. On posiłkuje się siłą, a ona perswazją i własną seksualnością, co nie tylko pozwala jej przewyższyć przeciwnika, ale również sugeruje mu jej właściwe modus operandi – uwieść i zabić, tak to postrzega Nick, co wcale nie przeszkadza mu zakochać się w swoim wrogu. Zresztą to działa w obie strony, bo jego osoba również nie pozostaje obojętna dla Tramell.

 „- Jak długo się pani z nim spotykała?

- Ja się z nim nie spotykałam. Ja się z nim pieprzyłam.

- Zajmuje się tym pani zawodowo?

- Nie. Jestem amatorką.”

Obok aspektów stricte psychologicznych i kryminalnych „Nagi instynkt” epatuje również mniej lub bardziej dosłowną erotyką, przez którą w latach 90-tych został oskarżony o bulwersującą pornografię (obecnie już nie sprawia tak wstrząsającego wrażenia). Do historii kina wpisała się szczególnie jedna scena w trakcie przesłuchania – moment, w którym Tramell zakłada nogę na nogę, przez chwilę ukazując policjantom swoje nagie krocze. Ale ja nie wartościowałabym tej sekwencji tylko i wyłącznie przez pryzmat owego kontrowersyjnego momentu, bo obok pierwszego spotkania Nicka z pisarką całe przesłuchanie to kwintesencja „Nagiego instynktu”. Obie te sceny zgrabnie obrazują osobliwą, acz jakże hipnotyzującą psychikę femme fatale, przy okazji najsilniej skupiając uwagę widza tylko i wyłącznie na jej osobie. Ton całemu przesłuchaniu nadaje już krótka wymiana zdań Tramell z jednym z gliniarzy. Gdy ten zwraca jej uwagę, że w pomieszczeniu nie wolno palić papierosów, ona rzuca mu lekceważące, zblazowane spojrzenie i pyta, czy oskarży ją o palenie. Scenarzysta, co prawda dopracował w najdrobniejszych szczegółach wszystkie dialogi, nie tylko te ironicznie dwuznaczne wtłoczone w usta Stone, ale również humorystyczne odzywki Douglasa i jego partnera. Rzeczony dialog z policjantem nadaje ton całemu przesłuchaniu, sygnalizuje, że dla niej to tylko zabawa, że nie boi się ewentualnego oskarżenia, bo przewyższa inteligencją każdą przeciwnika, nawet jeśli miałby nim być policjant z wydziału zabójstw. Oczywiście, scen erotycznych jest więcej, zarówno tych hetero, jak i homoseksualnych, ale obok kultowego założenia nogi na nogę na uwagę zasługuje jeszcze pierwsze współżycie Catherine z Nickiem, które w kulminacyjnym momencie przypomina ten z początkowego zabójstwa byłej gwiazdy rocka – pisarka przechyla się na łóżku, jakby po coś sięgała, po czym nagle przy akompaniamencie głośnej muzyki opada na detektywa. Ta erotyczna sekwencja podobnie, jak wszystkie inne sceny z udziałem Stone ma za zadanie nade wszystko wzbudzić w widzach przekonanie o jej winie, ale również urozmaicić seans dosłowną jak na ówczesne czasy pornografią. Oczywiście, jak można się tego spodziewać zakończenie wszystko komplikuje, ale niestety nie na tyle, aby zdezorientować odbiorcę. Twórcy popełnili tu jeden, jedyny błąd – nie pozostawili pola do wielorakiej interpretacji, a to tylko przez niepotrzebny finalny widok szpikulca do lodu, leżącego pod łóżkiem naszej parki.

Myślę, że o sukcesie „Nagiego instynktu obok niepowtarzalnej kreacji Sharon Stone, charakterystycznej ścieżki dźwiękowej, śmiałych scen erotycznych i dojrzałej psychologii zadecydowała również stylizacja na popularne w latach 40. XX wieku tzw. filmy noir. I nie świadczy o tym jedynie obecność femme fatale i twardego, cynicznego detektywa, którego obrała sobie za cel, ale również realizacja. Mnóstwo wstawek z miastowego, skąpanego w ciemności nocnego życia, niejednokrotnie w strugach rzęsistego deszczu. Takie uwspółcześnienie estetyki zapomnianych już filmów noir całkowicie zdało egzamin, świadcząc o rzadko spotykanym wyczuciu reżysera – inspiracją, ale nie bezkrytycznym powielaniem cudzych pomysłów.

W 2006 roku „Nagi instynkt” doczekał się swojego sequela w reżyserii Michaela Catona-Jonesa, który choć jest o klasę gorszy od swojego pierwowzoru i zainkasował porażającą liczbę czterech Złotych Malin warty jest uwagi, choćby przez wzgląd na bezbłędną kreację Sharon Stone. Postać Catherine Tramell jest jej życiową rolą i tego nic już nie zmieni, więc nie zaszkodzi pomimo miażdżącej opinii tak krytyków, jak i masowych odbiorców przedłużyć swojej przyjemności z oglądania jej. Jedynki nie będę polecać nikomu, bo nie wierzę, żeby ostał się jakikolwiek widz, który jej nie widział – w końcu to jeden z najlepszych psychothrillerów w historii kina.