„O dziewczynie, która wraca nocą sama do domu” (2014)

Na ulicach miasta Bad City w Iranie grasuje wampirzyca. Obserwuje uzależnionych od narkotyków oraz prostytuujących się mieszkańców, sporadycznie zabijając autodestrukcyjne jednostki. Pewnej nocy poznaje dilera, Arasha, mieszkającego ze swoim uzależnionym ojcem. Zaintrygowany jej tajemniczością, borykający się z samotnością chłopak zakochuje się, nie znając jej prawdziwej natury.

Zrealizowany w Stanach Zjednoczonych, perskojęzyczny film Any Lily Amirpour na podstawie jej własnego scenariusza. Uhonorowana Gotham Award reżyserka swoją pierwszą pełnometrażową produkcją przekonała wymagających krytyków i koneserów pobudzających zmysły realizacji. Scenariusz „O dziewczynie, która wraca nocą sama do domu” zainspirował komiks zilustrowany przez Michaela Deweese’a, na którym Amirpour wzorowała się w 2011 roku kręcąc ośmiominutowy short, będący wprawką do pełnometrażowego obrazu o tym samym tytule.

Tym, co wyróżnia „O dziewczynie, która wraca nocą sama do domu” jest staranna, wysublimowana realizacja. Utrzymane w czerni i bieli, silnie skontrastowane zdjęcia, liczne zbliżenia na twarze bohaterów i okresowe kierowanie kamery na drugi plan, z dala od rozgrywającej się akurat akcji. Dodatkowym smaczkiem jest, zauważalnie zainspirowany kinem surrealistycznym styl filmowania wydarzeń mało istotnych dla fabuły (na przykład taniec z balonem), mających stanowić ucztę dla oczu widzów, hipnotyzować ich estetyką, ocierającą się o oniryzm. Miejsce akcji, irańskie miasto (w rzeczywistości Taft w Kalifornii) utrzymano w ciemnych barwach (nawet za dnia) i osnuto aurą nieuchwytnej tajemnicy. Wizualnie produkcja przywodzi na myśl nie tyle stylistykę kina grozy (choć kilka akcentów stricte horrorowych też się pojawia), co filmów noir. Stroje bohaterów i jakby wyjęte z pierwszej połowy XX wieku przemysłowe lokacje nie przystają do naszej epoki, są jakby oderwane od rzeczywistości, co z pewnością było celowym zabiegiem, mającym na celu wywrzeć na widzu wrażenie nierealności oraz uniemożliwić mu rozeznanie w czasie akcji. Powolny montaż, nieśpieszny rozwój fabuły, skupienie na emocjach i wysmakowane kadrowanie znakomicie współgrały z magiczną ścieżką dźwiękową, złożoną zarówno z chwytliwych piosenek, jak i melancholijno-skocznej muzyki klasycznej, miejscami przywodzącej na myśl oprawę dźwiękową klasycznych westernów.

Choć film zrealizowano inspirując się konwencją kina noir i amerykańskich westernów historia przedstawiona przez Amirpour nosi wszelkie znamiona horroru i romansu. Taki miszmasz gatunkowy nie jest często spotykanym zabiegiem w kinematografii, więc scenarzystce należy się uznanie, choćby za odwagę, bo z problematyką jest już troszkę gorzej. Oglądając tak dopieszczony, zjawiskowo nakręcony film można oczekiwać jakiejś głębokiej historii. I początkowo Amirpour rzeczywiście intryguje chłodnym spojrzeniem na jednostki borykające się z uzależnieniem od narkotyków, na kobiety sprzedające własne ciała i wszechobecne, spowijające wszystko uczucie niemożliwej do przezwyciężenia beznadziei. Burka tytułowej wampirzycy ma symbolizować obraz kobiet z Dalekiego Wschodu, ale na tym odniesienia do ich egzystencji się kończą. Pozostałe bohaterki nie mają nakrytych głów i raczej nie są nadmiernie religijne. Szkoda, że Amirpour nie pociągnęła tej tematyki szerzej, nie przyjrzała się uważniej trudnej egzystencji Iranek. Zamiast tego duży nacisk położyła na handel narkotykami i uzależnienie, zamieniające człowieka w kwilące, nieobliczalne dziecko, nieustannie dopominające się „swojego lekarstwa” i mimowolnie zadające ból swoim bliskim. Akcja często przeskakuje od jednego bohatera do drugiego, beznamiętnie obserwowanych przez wampirzycę w pasiastej bluzeczce i burce na głowie, w kilku scenach przemieszczającej się po ulicach na deskorolce (!). Sylwetka krwiopijczyni jest tak samo kuriozalna, jak i cała realizacja – oryginalna, to prawda, ale chwilami ociera się o zwykłą groteskę (być może zamierzenie, ale niestety nie uatrakcyjnia to tej postaci). Antagonistka (choć niejednoznaczna), idealnie wykreowana przez Sheilę Vand, szybko zaczyna się jawić, jako obrończyni uciśnionych, bojowniczka, przyśpieszająca nieuchronny koniec osób, które robią wszystko, aby zniszczyć własne ciała i umysły. To postać tragiczna, pełniąca rolę niemej obserwatorki kryjącej się w ciemnościach, ze spokojem przyjmującej dojmującą samotność i ingerującej w życia jednostek, dla których jeszcze nie jest za późno (prostytutka, mały chłopiec) oraz zabijającej największych społecznych „szkodników”. 

Choć w charakterologii wampirzycy uwypuklono przede wszystkim zalety, do czasu poznania Arasha (dojmująco melancholijny Arash Marandi), jej osoba i tak budzi jakiś nieokreślony niepokój. Głównie dzięki prostym, acz intrygującym sztuczkom z oświetleniem i napięciem – ukryta w cieniu postać odziana w czerń, z „kamienną twarzą” powoli zbliżająca się do swoich ofiar. Choć sekwencje pożywiania się ludzką krwią w większości ukryto przed wzrokiem widza, jedynie z oddali (poza początkowym rozszarpaniem dilera) filmując poczynania krwiopijczyni to wystarczyło, żeby wywołać we mnie uczucie niezdefiniowanego zagrożenia. Amirpour w pierwszej połowie filmu doskonale spisuje się w budowaniu klimatu grozy i tajemniczości, ale z czasem odżegnuje się od tego na rzecz typowego dla współczesnych horrorów wampirycznych wątku miłosnego. Kiedy wkracza romans wszystkie zalążki ambitnej problematyki, które miałam nadzieję z czasem się rozwiną nie tyle usuwają się na dalszy plan, co zwyczajnie znikają. Twórcy robią zwrot o sto osiemdziesiąt stopni: z horroru w romans. Związek Arasha i tytułowej bezimiennej dziewczyny nosi wszelkie znamiona tragizmu - chłopak nie wie, do czego zdolna jest jego ukochana, ale mimo to czepia się jej, jak tonący koła ratunkowego, rozpaczliwie lękając się samotności. Podobnie Arash oddziałuje na dziewczynę, zabójczynię dilera, która akurat jego oszczędza z ulgą przyjmując fakt odnalezienia towarzysza swojej doli. W kinie wampirycznym taki wątek nie jest żadnym novum, co więcej niezmiernie mnie irytuje, więc drugą połowę filmu spędziłam głównie na podziwianiu pięknych zdjęć i wsłuchiwaniu się w magiczną ścieżkę dźwiękową, ażeby zanadto nie denerwować się zaprzepaszczonym potencjałem fabularnym.

Największym problemem „O dziewczynie, która wraca nocą sama do domu” jest mało ambitny scenariusz i powielanie ogranych motywów kina wampirycznego (choć innowacyjnych elementów też znalazło się kilka). Dlatego potencjalnym odbiorcom radzę zasiąść do seansu w oczekiwaniu na zapadającą w pamięć, niebanalną realizację, a nie porywającą, głęboką fabułę. Moim zdaniem (zaznaczam, że mogę być odosobniona w tym odczuciu) gdyby zmodyfikować nieco tę historię powstałoby istne arcydzieło kina grozy, ale w takim kształcie ostało się jedynie dobre widowisko, bez pretensji do czegoś zjawiskowego. Fabularnie, bo realizacyjne ten obraz stoi na naprawdę wysokim poziomie.