„Dom” (1986)

Weteran wojny w Wietnamie i powieściopisarz, Roger Cobb, po samobójstwie ciotki wprowadza się do jej domu, w którym w przeszłości zniknął jego syn, Jimmy. Po rozwodzie z żoną mężczyzna poszukuje samotni, w której mógłby skończyć książkę, konfrontującą go z traumatycznymi wspomnieniami z wojny wietnamskiej, ale już pierwszego wieczora ukazuje mu się duch zmarłej krewnej, przestrzegający Cobba przed pobytem w tym miejscu. Roger jednak nie zamierza uciekać. Początkowo stara się ignorować nadprzyrodzone zjawiska, ale gdy odkrywa, że w domu zagnieździły się o wiele bardziej niebezpieczne, szkaradne stwory, które nastają na jego życie postanawia stanąć do walki z nimi.

Horror komediowy, „Dom”, wyreżyserował Steve Miner, twórca między innymi drugiej i trzeciej odsłony „Piątku trzynastego”, „Halloween – 20 lat później” i „Lake Placid”, co powinno być wystarczającą zachętą dla wielbicieli kina grozy. Jeśli jednak, mimo wszystko, potrzebny by był dodatkowy bodziec to warto zwrócić uwagę, że producentem „Domu” był Sean S. Cunningham, reżyser z kolei pierwszej części „Piątku trzynastego”, ponadto między innymi „Obcy obserwuje” i „Obcego z głębin”. Jakby komuś jeszcze było mało to warto wspomnieć trzecie nazwisko, legendarnego Harry’ego Manfrediniego, który pomijając inne tytuły w jego bogatym dorobku skomponował kultową ścieżkę dźwiękową do „Piątków trzynastego”. Innymi słowy na planie „Domu” spotkały się osoby, które miały swój (ogromny) wkład w osławioną serię camp slasherów. Jednak autor scenariusza Ethan Wiley uderzył w dużo lżejszy ton, poruszając się w ramach konwencji horroru, ale podlewając fabułę sporą dawką humoru. Taka koncepcja na tyle spodobała się widzom, że w późniejszych latach zarówno Wiley, jak i kilku innych twórców dokręciło trzy kontynuacje „Domu”, ale żaden sequel nie zyskał takiego uznania miłośników kina grozy, jak pierwsza odsłona. „Dom” Steve’a Minera często jest porównywany do ponadczasowego „Martwego zła” Sama Raimi’ego. Zapewne przez ogólną koncepcję scenarzysty, który wbrew wskazującemu na to wstępowi nie zdecydował się na klasyczną ghost story, podobnie jak Raimi celując również w cielesne monstra. Nie odnalazłam jednak wielkich podobieństw pomiędzy demonicznymi kreaturami z „Martwego zła” i potworkami z „Domu”. Ponadto, pomimo, że Miner dysponował dużo większym budżetem niż Raimi kilka lat wcześniej (trzema milionami dolarów) nie dał się ponieść tak, jak jego kolega po fachu. Ataki potworów gnieżdżących się w domu głównego bohatera i efekty ich działań są dużo rzadsze, oszczędniejsze w formie, niemalże bezkrwawe. Więc pomimo analogicznego wątku przewodniego nie potrafię rozpatrywać „Domu”, jako „powtórki z rozrywki”, efektu bezkrytycznego powielania pomysłów Raimi’ego.

Jak już wspomniałam początkowo scenarzysta przesyła nam czytelne sygnały, że będziemy mieli do czynienia z typową ghost story. Po samobójstwie ciotki powieściopisarz, Roger Cobb (w tej roli William Katt częstokroć robiący użytek ze swojej przezabawnej mimiki), wprowadza się do jej domu, usytuowanym na spokojnym przedmieściu w sąsiedztwie kilku innych mieszkańców. Czyli nie mamy tutaj do czynienia z niszczejącym domostwem położonym na kompletnym odludziu, co warunkowałoby brak jakichkolwiek świadków ingerencji nieznanego w życie Cobba. Wiley przewrotnie umieścił tytułowy dom na malowniczym przedmieściu zderzając senny, małomiasteczkowy klimat z koszmarnymi wydarzeniami rozgrywającymi się wewnątrz. Chociaż trauma z przeszłości Rogera ściśle wiąże się z tym miejscem (przed tym właśnie domem zaginął jego syn, co stało się główną przyczyną jego rozwodu z żoną, aktorką) i choć doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że jego ciotka zawsze wierzyła, iż jest ono nawiedzone, mężczyzna decyduje się na jakiś czas w nim osiąść, aby skończyć książkę traktującą o jego udziale w wojnie wietnamskiej. Już pierwszego wieczora zdawałoby się wariackie kazania poprzedniej właścicielki znajdują odbicie w rzeczywistości, kiedy to Roger zastaje jej ducha w sypialni, przestrzegającego go przed pobytem w tym domu. Gdyby scenarzysta zdecydował się twardo osadzić fabułę w estetyce ghost story to najprawdopodobniej dostalibyśmy multum niestrawnie kiczowatych sekwencji demonstracji obecności widmowych bytów, bo już duch ciotki Cobba nie jawi się zbytnio przekonująco. Ale na szczęście obok przezroczystych zjaw egzystują fizyczne rekwizyty, doprawdy będące dowodem niebywałych zdolności twórców efektów specjalnych. Roger z czasem odkrywa, że o północy coś pojawia się w szafie, a kiedy pochopnie otwiera drzwi atakuje go jakaś oślizgła, grudkowata kreatura, która wymyka się wyobraźni większości śmiertelników. Aparycja gąbczastego stwora jest kwintesencją ducha horrorów lat 80-tych, czasów, w których rozumiano, że kuriozalne rekwizyty są kluczem do serca wielbiciela kina grozy. Im bardziej dziwaczne, tym lepiej, byle były fizycznie obecne na planie, namacalne – a nie jak to często we współczesnej kinematografii bywa wyłącznie cyfrowe. Incydent z monstrum z szafy jest punktem zwrotnym scenariusza, chwilą, w której dobitnie daje się widzom do zrozumienia, że nie będą mieli do czynienia z kolejną, klasyczną opowieścią o duchach. Widmowe byty oczywiście też się pojawią, ale prym będą wiodły demoniczne, cielesne maszkary. Moim zdaniem największy realizatorski kunszt twórcy osiągnęli podczas starcia Rogera z rozdętą kreaturą, która chwilę wcześniej wyglądała, jak jego była żona. Kostium doprawdy zachwyca drobiazgowością i pomysłowymi koszmarnymi atrybutami, ale oprócz tych widomych nawiązań do tradycji dosadnego kina grozy na uwagę zasługuje również sama intryga. Bezkrwawy pojedynek z potworem kończy się zwycięsko dla głównego bohatera. Jednak tuż po zastrzeleniu stwora przybiera on kształty jego byłej żony, uświadamiając mu ogrom zbrodni, jakiej przed chwilą dokonał. Żeby było śmieszniej i tragiczniej, jeśli bardziej się w to zagłębić, mężczyzna postanawia zakopać zwłoki… w przydomowym ogrodzie. Problem tylko w tym, że dekapitacja nie pozbawia reszty ciała zdolności poruszania się, więc wypadałoby najpierw zwłoki poćwiartować. I pozakopywać w gęsto rozsianych po ogrodzie dołach. A następnie mieć baczenie na psa sąsiada, który połasi się na odciętą dłoń maszkary…

Jak już nadmieniłam „Dom” nie jest reprezentantem wielce zwariowanych, makabrycznych horrorów dosłownie przepełnionych coraz to bardziej pomysłowymi efektami specjalnymi. Tak naprawdę wszystkich potwornych bytów, gnieżdżących się w tytułowym domu jest niewiele, a scen gore nie ma praktycznie wcale. Te cielesne monstra, które się pojawiają oczywiście porażają autentyzmem i rozczulającą swobodą twórców, ale na mnogość owych postaci w tym konkretnym przypadku liczyć nie można. Należy się cieszyć tymi potworkami, które się pojawiają, co zważywszy na ich profesjonalne wykonanie nie wymaga od widzów większego wysiłku. Poza dwoma przypadkami, pod koniec – latającym nietoperzowatym stworem nieudolnie wklejonym w obraz i powstałym z grobu sprawcą całego zamieszania. Zresztą sfinalizowanie całej intrygi również nie przedstawia sobą większej atrakcyjności, jest wręcz banalne, ale czegóż więcej można się było spodziewać po tak lekkim straszaku? Abstrahując jednak od końcówki muszę nadmienić, że choć zaserwowano nam tutaj w gruncie rzeczy konwencjonalną fabułę to na poziom napięcia emocjonalnego narzekać nie można. Głównie dzięki nastrojowej oprawie audio i umiejętnej grze z oczekiwaniami widzów (ilekroć Roger zbliżał się do lustra nad umywalką przygotowywałam się na jakieś uderzenie), co zważywszy na multum dowcipnych dialogów i celowo absurdalnych sytuacji, mających na celu rozśmieszyć widza, nieco rozładować mroczną atmosferę, nie było łatwą sztuką. Ponadto wątek przewodni zaskakująco mile urozmaica konfrontacja Rogera z przeszłością. Zaskakująco, bo jak dotąd poza Brianem De Palmą („Ofiary wojny”) żadnemu reżyserowi nie udało się nie zanudzić mnie tematyką wojenną. Być może Miner nie zdążył mnie zniechęcić, bo w końcu retrospekcje z wojny wietnamskiej sprowadzono do kilku niedługich sekwencji, w dodatku dosyć dynamicznych. W każdym razie obraz głównego bohatera zyskał na tych wątkach. Obok typowej historii o nawiedzonym przez różnego rodzaju byty domostwie, zaserwowano mi opowieść o mężczyźnie walczącym z demonami przeszłości, brutalnymi wspomnieniami o jednej z najokrutniejszych wojen z udziałem Amerykanów, tym samym wzbogacając fabułę warstwą psychologiczną.

„Dom” w moim pojęciu nie jest horrorem idealnym, dorównującym „Martwemu złu”, czy choćby włoskim „Demonom” przykładem swobodnego podejścia do gatunku, w którym dosłownie wszystko może się zdarzyć. Jest dużo bardziej stonowany, aniżeli niskobudżetowe arcydzieło Sama Raimi’ego, ale to wcale nie oznacza, że z odpowiednim nastawieniem nie może się podobać. Choć wyjątkowości nie mogę mu oddać (a tego się spodziewałam po niektórych nazwiskach osób odpowiedzialnych za ten projekt) to skłamałabym, gdybym powiedziała, że „Dom” nie przedstawia sobą żadnej wartości. Oczywiście, przydałaby się większa śmiałość: makabra i różnorodność w postaci maszkar atakujących głównego bohatera, ale to co jest i tak zadowala na tyle, żeby spędzić seans w poczuciu obcowania z czymś udanym. Nie najlepszym w swojej stylistyce, dalekim od doskonałości, ale i tak w wielu sferach wartościowym.